Rim og rytme

Sjå nærmare på desse fagomgrepa før du les teksten:

Språkleg verkemiddel

Språklige verkemiddel er verkemiddel som forfattaren eller kunstnaren bruker for å påverke eller skape ei bestemd kjensle hos lesaren.

Rim

Rim er lik eller ganske lik lyd i to eller fleire ord.

Rytme

Rytme er eit regelmessig skifte i til dømes musikk.

Staving

Ei staving er anten eit ord eller ein del av eit ord som består av ein vokal og éin eller fleire konsonantar. Du finn stavinga ved å klappe ord. I ordet "danse" er det to stavingar: dan–se, mens i ordet "verkemiddel" er det fire stavingar: ver–ke–midd–el.

Rim er lik eller ganske lik lyd i to eller fleire ord. Det finst mange ulike typar rim:

Stavingsrim

Vi kallar det stavingsrim når rimorda sluttar likt. Døme: så–gå, lik–slik, hoppe–stoppe.

Halvrim

Halvrim er når det ikkje er eit fullstendig rim, men berre ein lyd som liknar, til dømes der berre konsonantane eller berre vokalane rimar. Døme: imot–sol.

Enderim

Enderim er når dei siste orda i ei verselinje i eit dikt rimar.

Døme:

Hans hjerte var nær ved å briste,
men det var der ingen som visste.

(Bjørnstjerne Bjørnson, 1870)

Alliterasjon

Alliterasjon er ein type rim der rimorda begynner likt. Rimorda må følge ganske raskt etter kvarandre, og dei må ha trykk. Alliterasjon blir òg kalla bokstavrim.

Døme:

• stor og stygg

• "Nissen satt en natt og frøs, slik at nissens nese nøs." (André Bjerke)

I "stor og stygg" er det s-en i starten av "stor" og "stygg" som rimar. I den andre setninga er det "nissen", "natt", "nissens", "nese" og "nøs" som er bokstavrim.

Både reklamefolk, journalistar, diktarar og andre liker å leike seg med alliterasjon. Det finst òg mange faste uttrykk i språket som bruker allitterasjon:

• Skipet gjekk ned med mann og mus.

• I hui og hast blei han køyrd til sjukehuset.

• Dei måtte spinke og spare for å få råd til ferie.

Når vi snakkar om fast rytme i ein tekst, tenker vi eigentleg på ei regelmessig veksling mellom tunge og lette stavingar. Mange dikt har eit slikt fast grunnmønster, til dømes diktet "Fattern elska rødvin" av Arild Nyquist. I dette diktet er annakvar staving tung og lett. Vi legg ekstra trykk på Fattern, Mozart, Muttern og Stones, mens vi har mindre trykk på muttern og Rolling. Når vi er bevisste trykket på denne måten, blir det automatisk ein fast rytme.

Fattern elska Mozart
og muttern Rolling Stones
fattern elska plukkfisk
og muttern vannmelon.

(Nyquist, 1984)

I videoklippet under blir takten klappa til barnesongen "Gubben Noa". Då kjem rytmen veldig tydeleg fram.

Diktet "Regn" av Sigbjørn Obstfelder er mykje brukt i norske barnehagar og skular. Her er det ein tydeleg rytme gjennom gjentakinga av ordet "regn". Vi kan nærmast kjenne og høyre regnet som dryp nedover når vi les diktet.

Regn

En er en, og to er to –
vi hopper i vand
vi triller i sand.
Zik zak,
vi drypper på tag,
tik tak,
det regner i dag.

(Sigbjørn Obstfelder, 1893)