Kva er smak?

På tunga har vi mange små nuppar, såkalla papillar. Éin papill inneheld hundrevis av smakslaukar. Viss du stikk ut tunga di, kan du sjå papillane med det blotte auge.

Ein smakslauk består av 50 til 100 smaksceller, der sansecellene har små sansehår (mikrovilli) som samlast i ei lita opning i smakslaukane mot munnhola slik at smaksmolekyl lett kan komme i kontakt med dei. Utanpå sansehåra finn vi reseptorprotein som kjenner igjen smak.

Folks ulike smak når det gjeld mat er i stor grad genetisk bestemt, men smaken kan forandre seg med behovet til kroppen, og vi kan lære oss å like nye smakar. Ein person med saltmangel vil synast at maten smaker betre viss han blir salta ekstra mykje. Viss eit måltid fører til kvalme eller magesjuke, vil smaken og lukta av tilsvarande mat seinare opplevast ubehageleg og vekke negative kjensler.

Når vi et, tygg vi maten og løyser opp smaksmolekyl i væska i munnhola. Nokre molekyl utløyser ein søt smak, mens andre utløyser ein sur smak. Smaksmolekyla som fungerer som signalstoff, blir frigitt og kan dermed binde seg til spesifikke reseptorar på smakslaukane som er kopla til ulike ionekanalar.

Når eit smaksmolekyl er bunde til ein reseptor, utløyser det ein respons inne i cella. Dette fører til ei endring i membranpotensialet over cellemembranen. Dette blir omsett til aksjonspotensial som blir sende via nerveceller til hjernen som tolkar resultata, og det gjer at vi får ei oppfatning av smak.

Visse du at ...

Du kan ikkje smake mat utan spytt.

Spytt er ei klar væske som blir produsert av spyttkjertlane i munnen. Spyttet består for det meste av vatn, men inneheld òg dei viktige enzyma amylase og lipase som startar fordøyinga når vi tygg og blandar maten med spytt.

Denne nedbrytinga frigjer molekyl som blir fanga opp av smaksreseptorane på tunga.

Jansen, J. K. S. & Glover, J. (20. mai 2022). Smakssans. I Store norske leksikon. https://sml.snl.no/smakssans