Konfutses dydsetikk

Konfutse (551–479 f.Kr.) levde i ei uroleg tid. Det var krig og undertrykking, og Konfutse var overtydd om at dei kinesiske fyrstene måtte gjenopplive dei gamle verdiane og tradisjonane i samfunnet for å skape fred og velstand.

Utan hell forsøkte han gjentekne gonger å få gjennomslag for ideane sine, men dei einaste som lytta var ei trufast samling av elevar og studentar. Dei heldt fram med å spreie læremeisteren sine idear, og konfutsianismen blei til slutt den mest dominerande tankeretninga i Kina.

Dei siste åra har Konfutse fått fornya popularitet, og tankane hans er ein nøkkel til å forstå Kina og sentrale delar av Aust-Asia. Kinesiske makthavarar har omfamna filosofien hans som ein del av ein kulturell renessanse. Dei framhevar konfutsianske verdiar som lydnad og lojalitet og tanken om at alle har sin plass innanfor ein harmonisk fellesskap. Men Konfutse har også blitt brukt for å kritisere kinesiske leiarar for blant anna korrupsjon og maktmisbruk.

Konfutse startar med eit tilsynelatande enkelt og daglegdags spørsmål. Korleis bør vi menneske leve?

For å leve eit godt liv og bli eit edelt menneske må vi utvikle dydar, ifølgje Konfutse. Dydar er positive eigenskapar eller karaktertrekk, og den aller viktigaste eigenskapen mennesket må utvikle er rein som kan omsetjast med "godheit", "medmenneskelegdom" eller "velvilje".

Vi har godheit når vi til dømes viser omtanke for andre og følgjer samvitet vårt. På same tid er det også viktig å vise respekt for lover og reglar i samfunnet ifølgje Konfutse. Denne eigenskapen kallar han li. For Konfutse må vi derfor finne ein harmoni og balanse mellom samvittigheten sitt indre krav og dei ytre reglane i samfunnet.

For å unngå ytterlegheiter og finne den riktige middelvegen er det viktig at vi også utviklar andre dydar. Vi må utvikle evna til å handle moralsk riktig (yi), og vi må utvikle visdom (zhi), evna til å bedømme andre menneske og vite kva som er riktig.

Det er også viktig at vi ikkje bruker ein annan målestokk for oss sjølv enn for andre. Vi burde tvert imot vise medkjensle (shu) overfor kvarandre, og Konftuse formulerte ein tidleg versjon av den gylne regelen: "Du burde ikkje gjere mot andre det du ikkje ville at andre skulle gjere mot deg". Det betydde likevel ikkje at Konfutse meinte ein burde behandle alle menneske likt.

Ifølgje Konfutse er det dei sosiale relasjonane som bestemmer kvar for dydar eller eigenskapar som er relevante i kvart enkelt tilfelle. Vi har ikkje den same sosiale relasjonen til barna våre som vi har til ein ven. Overfor barna sine bør ein far derfor utvikle eigenskapar som faderleg kjærleik, mens han burde utvikle eigenskapar som ærlegdom overfor venen sin.

Med unntak av venskap er dei fleste sosiale relasjonane heller ikkje likeverdige. Ein fyrste har ikkje den same relasjonen til undersåttane som undersåttane har til fyrsten. Derfor er det heller ikkje dei same dydane som er relevante. Overfor fyrsten må undersåttane utvikle dyden lojalitet. Overfor undersåttane må fyrsten utvikle dydane rettferd og gjevmildskap.

Det betyr at fyrsten ikkje kan oppføre seg som han vil. Fyrsten er like bunden av relasjonen sin til undersåttane som dei er det til han. Det er nettopp desse gjensidige banda mellom samfunnsmedlemmane som ifølje Konfutse skal sikre ro og stabilitet og hindre undertrykking og maktmisbruk.

Konfutse sin dydsetikk er tilbakeskuande og konservativ. Han er sterkt prega av det samfunnet han levde i. Kvinna har ein underordna posisjon, og alle må kjenne sin plass. Kritikarar av Konfutse har derfor meint at tankane hans i for liten grad gir rom for individuell fridom og alternative måtar å organisere samfunnet på.

For å bli eit edelt menneske måtte ein følgje dei gamle tradisjonane og rituala ifølgje Konfutse. Denne evna (Li) var noko ein måtte lære, og Konfutse hevda at fyrsten hadde eit eige ansvar for å gi befolkninga tilgang til utdanning. På denne måten blei Konfutse og konfutsianismen ein viktig inspirasjon for utbygginga av det kinesiske utdanningssystemet.