Havet – stort, men sårbart

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Tom Schandy

For få år sidan var det heilt vanleg å sende ureinsa kloakk rett ut i havet. I dag høyrest dette heilt utruleg ut, men situasjonen er kanskje ikkje så mykje betre no likevel. Vi veit at det kvart år blir kasta 9–14 millionar tonn plast ut i havet (Marfo, u.å.). Det tilsvarer at søppelbilen tømmer eit lass med plast på stranda kvart minutt, kvar dag i eit heilt år!

Idéen om at vi kan dumpe søpla vår i havet utan at det har nokon konsekvensar, vil sjølvsagt ikkje bidra til ei berekraftig utvikling. Oppslag i media om kval, fisk og fugl med magen full av plast, har skapt mykje merksemd rundt marin forsøpling. Kanskje er vi ved eit vendepunkt når det gjeld synet på havet som stort og upåverkeleg for menneskeleg aktivitet?

Havet si evne til å ta opp CO₂ har gjort at mange har fått eit håp om at havet skal bli redninga ut av den aukande globale oppvarminga. Havet har evne til å ta opp mykje meir CO₂ enn det gjer i dag, men denne evna minkar hvis havet blir varmare.

Problemet er at når CO₂-konsentrasjonen i havet aukar, blir havet surare. I prinsippet er det det same som skjer når du bruker ein brusmaskin: CO₂ blir tilsett vatnet, og vi får vatn med kolsyre.

Surare hav

Surare hav er dårleg nytt for organismar som skjel, sniglar, korallrev og nokre typar plankton. Desse har eit utvendig skjelett av kalk som ikkje vil dannast dersom vatnet er for surt.

Utan kalk vil ikkje desse organismane kunne leve. Ein nedgang i førekomsten av dei vil påverke andre artar i næringskjeda. Nedgang i mengda plankton i eit økosystem vil blant anna påverke økonomisk viktige artar som torsk og sild, som er lengre oppe i næringskjeda.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Elizajans

Havet er viktig for å dekke behovet for mat til ei stadig veksande befolkning. 10 % av maten vi et, kjem frå havet. Dette verkar kanskje litt lågt når vi veit at planteproduksjonen i havet er like stor som på land?

Forklaringa ligg i at det vi et frå havet, stort sett er fisk, som jo er høgt oppe i næringskjedene. Mykje av energien som planteplanktonet har fanga frå sollyset ved hjelp av fotosyntesen, går tapt på vegen.

Ein stor del av avfallet som hamnar i havet, er plast. Denne plasten tek livet av sjøfugl, sjøpattedyr og fisk kvar dag. Dyra viklar seg inn i plasten, blir sitjande fast og druknar. I løpet av eitt år er det snakk om over 1 million individ. Då er ikkje fisken rekna med.

Plasten blir etter kvart delt opp i mindre bitar. Desse er så små, at fisken trur det er plankton og et seg mett på plast. I staden for å få i seg viktige næringsstoff endar fisken opp med farlege giftstoff i seg. Desse følger med oppover i næringskjeda og kan ende opp på middagsbordet vårt.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Mary Evans Picture, NTB Scanpix

Fiskeri og oppdrett er den nest største eksportnæringa i Noreg og bidreg til mange arbeidsplassar langs kysten.

For å sikre at vi ikkje tek opp meir fisk enn tilveksten, blir fiskerinæringa strengt regulert. På bakgrunn av råd frå havforskarar blir det fastsett kvoter for ulike fiskeartar kvart år. Mange artar blir påverka indirekte av fisket som går føre seg. Bestandar av sjøfugl blir sterkt påverka av storleiken på somme fiskebestandar.

Oppdrettsnæringa har vakse kraftig og påverkar dei marine økosystema i stadig større grad. Rømd laks gyt med den ville laksen, påverkar det genetiske mangfaldet og spreier sjukdommar og parasittar. Fôr og avføring frå oppdrettsanlegg bidreg til algeoppbløming (Miljødirektoratet, 2023).

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Willy Haraldsen

Vind er ei fornybar energikjelde som vi har mykje av. Etablering av vindmøller på land har møtt ein del motstand i Noreg, blant anna fordi det fører til inngrep i naturen. Vindmøller kan òg påverke dyreliv negativt og føre med seg støy.

Ved å etablere vindmølleparkar til havs unngår ein nokre av desse problema. Men fordi det er mykje vi ikkje veit om dei moglege skadeverknadene på livet i havet, må vi basere avgjerder på den nyaste forskinga som er tilgjengeleg.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Henning Bagger