Plast
Frå å vere eit dyrt materiale som blei brukt til luksusprodukt, som smykke, nylonstrømper, telefonar og radioar på 1930- og 40-talet, har plasten blitt eit billig materiale.
Etter kvart blei plasten brukt til meir kvardagslege produkt og fann vegen inn i alle hushald.
I dag blir han brukt i nesten alle tenkelege produkt: båtar, våpen, tannkrem, maling og klede.
Plast er lange kjeder av hydrokarbon der dei same molekyla blir repeterte. Slike stoff blir kalla polymerar. Plast er ein syntetisk polymer, fordi han blir laga i ein industriell prosess.
Cellulose, protein og DNA er døme på naturlege polymerar. Desse blir “sette saman” i levande organismar.
Polymerar kan vere:
- naturlege: protein, polysakkarid, DNA
- syntetiske: ulike typar plast
Plast kan framstillast av ulike stoff. I dag er det vanlegaste å bruke råolje. Vi kan også lage plast av planteoljer og maisstivelse. Slike plasttypar blir kalla bioplast.
Nemninga bioplast blir brukt om plast som inneheld ein viss del biologisk materiale. Nokre typar bioplast kan brytast ned biologisk, men ikkje alle.
Den posen mange bruker for å samle opp matavfall for kompostering, er laga av plast som kan brytast ned biologisk.
Mikroplast – små plastpartiklar
Mikroplast er plastpartiklar som er mindre enn 5 mm lange. Mikroplast blir tilsett produkt for at dei skal få betre eigenskapar.
I tillegg blir mikroplast danna når større plastbitar blir brotne ned. Dette gjeld også bioplast.
Store mengder mikroplast hamnar kvart år i naturen, og er ein potensiell fare for levande organismar.
Viss du studerer strukturen til plasttypen polyeten, så oppdagar du at polyeten er bygd opp av berre karbon og hydrogen. Polyeten er eit hydrokarbon.
Når hydrokarbon blir brunne, blir det danna karbondioksid og vatn, samstundes som det blir frigitt energi:
Dette ser ikkje så ille ut, tenkjer du kanskje? Problemet er dei andre stoffa som blir tilsette for at plasten skal få dei eigenskapane vi ønskjer:
- gjere han mjuk: ftalat
- gi han farge: ulike metallforbindelsar
- tole varmebehandling: bly
- hindre at plastprodukt tar fyr så lett: bromerte flammehemmarar
Mange av desse stoffa er så farlege for miljøet og helsa vår at dei er definerte som miljøgifter. Stoffa kan bli frigitte når plasten blir brunne, eller under bruk.