Kva er språkkompetanse?

Begrensa bruk

Bilete: NTB

Når vi uttrykker oss ved hjelp av språket, nyttar vi oss både av ein grammatisk og ein kommunikativ kompetanse. Den grammatiske kompetansen handlar om å kunne bruke reglane for språkbruk som gjeld i det aktuelle språket. Den kommunikative kompetansen handlar om å kunne bruke språket til å få fram meining i konkrete situasjonar.

Begge typar kompetanse er viktige når vi skal uttrykke oss gjennom språket, men tradisjonelt er det nok den grammatiske kompetansen som har fått mest merksemd. Det er viktig å hugse at språk og kultur heng nøye saman, og at dei fleste språklege ytringar oppstår og må tolkast i ein konkret kontekst.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Siren Halvorsen

Den grammatiske kompetansen består av fire kompetansar (Svennevig, 2020):

• fonologisk kompetanse: at vi veit kva slags lydar som er riktige å lage når vi uttaler ord
• morfologisk kompetanse: at vi veit kva bøyingsformer av ord vi må bruke
• syntaktisk kompetanse: at vi veit korleis vi skal setje saman ord til setningar
• semantisk kompetanse: at vi veit betydinga av ord, frasar og setningar

Grammatisk kompetanse betyr då at når du skal seie noko, vel du ord frå ordforrådet ditt, vel bøyingsformer, set orda saman i riktig rekkefølge og uttaler dei på den måten du har lært.

Korleis får vi grammatisk kompetanse?

Den grammatiske kompetansen blir utvikla tidleg, og ein reknar med at barn i femårsalderen har utvikla syntaksen sin ferdig. Ein femåring som har norsk som førstespråk, vil ikkje seie: "Eg ikkje skal ha eit glas mjølk". Ein femåring med arabisk som førstespråk og norsk som andrespråk kan derimot komme til å seie noko slik, sidan syntaksen er annleis på førstespråket.

I filmen under får du fleire døme på grammatisk kompetanse:

Begrensa bruk

Bilete: Shutterstock, NTB

Dei fleste av oss har vel opplevd å bli misforstått eller å ikkje forstå andre, sjølv om grammatikken i det som blir sagt, er riktig. Det held nemleg ikkje med grammatisk kompetanse, du må òg kunne tilpasse det du seier, til kven du seier det til, og til situasjonen. Det finst mange uskrivne reglar for kva som er riktige uttrykksmåtar i ulike situasjonar. Å lære slike uskrivne reglar er ein del av sosialiseringa inn i ein kultur.

Den kommunikative kompetansen din gjer at du veit kva ord du skal velje, og kva måte du skal uttrykke deg på i ein særskild situasjon overfor særskilde menneske.

Eit døme er korleis vi vel å snakke om døden i ulike situasjonar. Når er det riktig å bruke "omkomme", "gå bort", "sovne inn", "daue", "parkere tøflane", "krepere"? Kva som er det rette ordet å velje her, kjem an på situasjonen, kven du snakkar med, og kva du vil at dei skal tenke om deg.

Gjennom livet samlar du opp mykje kunnskap om kommunikasjon i ulike situasjonar, derfor kan vi seie at den kommunikative kompetansen din utviklar seg heile tida. Du får eit repertoar av kompetanse som gjer at du kan tilpasse språkbruken din til mange ulike føremål og situasjonar.