Ulike typar musklar har ulike oppgåver
Musklar er naudsynte for at vi menneske og andre dyr skal kunne bevege oss, puste, ete, fordøye mat og få hjartet til å slå. Ulike typar musklar har ulike oppgåver, og vi skil ofte mellom tre typar:
skjelettmuskulatur
glatt muskulatur
hjartemuskulatur
Skjelettmuskulaturen kan vi kontrollere med vår eigen vilje, mens den glatte muskulaturen og hjartemuskulaturen jobbar utan at vi treng å tenkje på det. Alle typar musklar består av celler som er spesialiserte til å trekkje seg saman.
Visste du at …?
Ordet muskel kjem frå musculus, som betyr lita mus på latin. Du har kanskje sett små muskelbevegelsar under huda di, nesten som eit lite dyr som beveger seg? Kanskje det er ei lita mus?
Skjelettmuskulatur gir bevegelse
Det er skjelettmusklane som gjer at vi kan bevege oss. Når musklane trekkjer seg saman, dreg dei i sener som er feste i knoklane. Knoklane er i dei fleste tilfelle feste på kvar si side av eit ledd. Når knoklane endrar stilling, kan vi gå, vinke, hoppe eller gjere andre bevegelsar.
Vi kan kontrollere skjelettmusklane våre med viljen, og dei blir derfor kalla viljestyrte musklar.
Muskelfiber = muskelcelle
Ein muskelfiber er det same som ei muskelcelle. Muskelcellene i skjelettmuskulaturen kan vere veldig store. Nokre er opp mot 30 centimeter lange. Muskelcellene har, til liks med andre celler, fleire organellar. I tillegg har dei karakteristiske trådforma strukturar.
Trådane består av proteina aktin og myosin. Desse sørgjer for at musklane trekkjer seg saman. Når dei to proteina glir mellom kvarandre, blir cellene forkorta og forlengde annankvar gong. Desse bevegelsane treng energi frå ATP, men er òg avhengige av at det er nok kalsiumion til stades.
Fleire muskelceller/-fibrar ligg saman og dannar ein større bunt som er omgitt av ei hinne. Fleire buntar utgjer til saman ein muskel. Muskelen er òg omgitt av ei hinne, og denne går over i sener der muskelen er fest til skjelettet.
Dyr med ytre skjelett har òg skjelettmuskulatur
Hos dyr som har ytre skjelett, er musklane feste på kvar side av ledd. Men her ligg musklane på innsida av skjelettet – i motsetnad til hos oss menneske, der musklane er feste utanpå.
Signaloverføring frå nervecelle til muskelcelle
Når du til dømes bestemmer deg for å bevege det eine beinet ditt, blir det sendt signal frå hjernen via ryggmergen og gjennom nerveceller ut til dei enkelte muskelcellene. Der nervecellene møter muskelcellene, dannar dei forgreiningar. Signala blir overførte via endepunkta (aksonendane) på forgreiningane og over i muskelfibrane. Eit elektrisk signal breier seg utover i muskelfibrane, og proteinfibrane trekkjer muskelen saman.
Visste du at …?
Dei einaste bevegelsane i kroppen som ikkje blir forårsaka av musklar, er bevegelsane til sædceller, flimmerhår i luftvegane og nokre kvite blodceller.
Stigbøyelmuskelen i øyret er den minste muskelen i kroppen. Han er berre 6 millimeter lang.
Musklar som jobbar saman
Skjelettmusklane er feste til skjelettet med sener. Musklane kan anten trekkje seg saman eller slappe av. Fordi ein muskel berre kan løfte ein knokkel, og ikkje dytte han tilbake til utgangsposisjonen, må ein annan muskel gjere den jobben. Skjelettmusklane er derfor organiserte i par som jobbar saman, såkalla antagonistiske par.
Vektstongprinsippet – musklar og skjelett samarbeider
Du har sikkert sete på ei dumphuske og opplevd kor overraskande lett det er å vippe opp den som sit på den andre sida. I tillegg er det lett å løfte ei trillebår med tung last når du tek tak i handtaka. Og med ein pinsett kan du halde noko i eit mykje hardare grep enn om du berre bruker fingrane dine. Alle desse døma utnyttar det vi kallar vektstongprinsippet.
Knoklane i skjelettet verkar òg som vektstenger. Dette gjer at musklane kan arbeide meir effektivt – anten ved at dei minimerer energiforbruket, eller ved at dei kan gjennomføre bevegelsen raskare. Bicepsmuskelen er fest slik at ein liten bevegelse i olbogeleddet gir eit stort utslag på sjølve handa – nesten som når du held i ei fiskestong og vippar ho opp. Du treng ikkje å bevege så mykje på fiskestonga for å få ein stor bevegelse lenger ute på stonga.
Langsame og raske muskelfibrar
Muskelfibrar blir delte inn i to typar, med utgangspunkt i kor raskt dei kan trekkje seg saman:
langsame muskelfibrar (type 1)
raske muskelfibrar (type 2)
Raske muskelfibrar kan spalte ATP veldig raskt og dermed skape ein rask bevegelse. Når du spurtar for å rekke bussen som er i ferd med å køyre frå deg, er det mange raske muskelfibrar som er i aksjon. Viss du ikkje rekk bussen, og må gå til skulen, er det dei langsame fibrane som gjer jobben. Dei er meir uthaldande enn dei raske og gjer at du kan kome deg til skulen, sjølv om det er langt å gå.
Hjartemuskulatur
Hjartemuskulatur finn vi berre i hjartet. Muskelvevet har ein stripete utsjånad, men vi kan ikkje styre det med viljen. Cellene er korte og forgreina, i motsetnad til dei langstrekte skjelettmuskelcellene.
Muskulaturen i hjartet trekkjer seg saman utan noka form for stimulering frå nervesystemet. Ei samling spesialiserte hjartemuskelceller, som vi kallar sinusknuten, sender elektriske impulsar til muskelcellene i hjartet. Impulsane spreier seg frå celle til celle ved hjelp av ionekanalar som knyter saman celler som ligg inntil kvarandre. Det betyr at viss ei celle blir stimulert av eit elektrisk signal, vil signalet spreie seg kontrollert til cellene som ligg i nærleiken.
Her kan du lære meir om signaloverføring i hjartemuskulaturen: Regulering av sirkulasjon
Glatt muskulatur
Glatt muskulatur finn vi i veggane på indre organ som tarmar, mage og urinblære og dessutan rundt transportvegar som luftrøyr og blodårer. Han er viktig for funksjonen til mange av organa i kroppen. Vi kan ikkje kontrollere den glatte muskulaturen med viljen. Han blir i staden styrt av det ikkje-viljestyrte nervesystemet (det autonome nervesystemet).
Akkurat som i hjartemuskulatur kan elektriske signal overførast frå celle til celle gjennom ionekanalar.
Relatert innhald
Kjelder
Bjålie, B. G., Haug, E., Sand, O., Sjaastad, Ø. V. & Toverud, K. C. (2018). Menneskekroppen. Anatomi og fysiologi. Universitetsforlaget.
Colorado Community College System. (u.å). Anatomy & Physiology. Henta 5. april 2022 frå https://pressbooks.ccconline.org/bio106/
Holck, P. (2022, 25. januar). Musklene. I Store medisinske leksikon. Henta 22. mars 2022 frå https://sml.snl.no/musklene
OpenStax. (2018). Muscle contraction and locomotion. Henta 29. mars 2022 frå https://openstax.org/books/biology-2e/pages/38-4-muscle-contraction-and-locomotion