Hydrostatisk skjelett – væsketrykk gir bevegelse
Eit hydrostatisk skjelett består av skilde rom som er fylte med væske. Dette held kroppen utspent og støttar dei indre organa. Denne typen skjelett finn vi hos blautdyr som sjøanemonar, meitemarkar, nesledyr og andre virvellause dyr.
Desse dyra beveger seg når musklane vekselvis trekkjer seg saman og slappar av. På denne måten blir væske pumpa frå holrom til holrom og skaper ein bevegelse som forplantar seg gjennom organismen. Dette blir kalla peristaltiske bevegelsar og er same type muskelsamantrekkingar som fraktar maten gjennom matrøyret og ned til magesekken hos til dømes menneske.
Sjølv om eit hydrostatisk skjelett er ei god tilpassing for enkelte virvellause dyr, er ikkje dette det beste skjelettet for dyr som lever på land. Eit hydrostatisk skjelett krev at dyret har god tilgang på væske, for å kunne halde oppe det innvendige trykket i kroppen. Det er derfor godt eigna for dyr som lever i vatn eller fuktig jord, men mindre eigna for artar som lever på landjorda.
Ytre skjelett – hardt skal for beskyttelse og bevegelse
Eit ytre skjelett består av eit hardt skal som omgir dyret. Det finn vi mellom anna hos krabber, sniglar og insekt. Skalet gir beskyttelse mot rovdyr, støttar opp kroppen og gjer det mogleg å bevege seg ved hjelp av musklar som er feste på kvar si side av ledd inne i skjelettet. Når ein muskel trekkjer seg saman, blir ein annan strekt ut, og vi får bevegelse.
Skalet består av kitin, som blir skilt ut frå hudceller. Hos mellom anna hummar blir det forsterka med kalsiumkarbonat. Sidan skjelettet ikkje veks, må organismen kvitte seg med det når det blir for lite, og lage eit nytt.
Hudpanser er ikkje eit ytre skjelett
Nokre dyr har eit hardt hudlag ytst. Dette laget beskyttar mot skade, men sidan musklane ikkje er feste til panseret, bidreg det ikkje til bevegelse.
Indre skjelett – stativ for musklane
Eit indre skjelett består av harde, mineralrike knoklar som er omgitt av det blaute vevet til organismen. Hos virveldyr inneheld knoklane levande vev, og dei veks i takt med organismen. Det indre skjelettet støttar opp organismen, beskyttar indre organ og gjer det mogleg å bevege seg. Bevegelse skjer ved at musklar som er feste til skjelettet, trekkjer seg saman. Skjelettet er òg lagringsplass for mineral som kalsium og fosfor, og for feittstoff.
I tillegg til knoklane består skjelettet av brusk og bindevev. Brusk er støttevev som finst mellom knoklar i mellom anna ryggsøyla. Bindevev kan vere sener og leddband. Sener fester musklane til skjelettet, mens leddband fester knoklane til kvarandre og bidreg til at skjelettet heng saman.
Bruskfiskar har ikkje bein i nasen
Haiar og skater høyrer til ei gruppe fiskar som blir kalla bruskfiskar. Dei har skjelett som består av brusk. Desse skjeletta er mjukare og meir elastiske enn knoklane hos beinfiskane.
Knoklane – ikkje berre bein å gå på
I den raude beinmergen i knoklane finst det stamceller som kan utvikle seg til raude blodceller, kvite blodceller og blodplater. Raude blodceller er naudsynte for transport av oksygen og karbondioksid i blodet, mens kvite blodceller er viktige i immunforsvaret. Derfor kan vi seie at knoklane våre er viktige for å sikre likevekt i kroppen.
Visste du at også celler har skjelett?
Cytoskjelettet (òg kalla celleskjelettet) er eit nettverk av proteinfibrar som fyller store delar av cytosol. Proteinfibrane er dynamiske. Det inneber at dei blir bygde opp og brotne ned etter behov. Dette gjer det mogleg for cella å vekse, utvikle seg og bevege seg.
Her kan du lese meir: Cytosol og cytoskjelett
Kjelder
Bjålie, B. G., Haug, E., Sand, O., Sjaastad, Ø. V. & Toverud, K. C. (2018). Menneskekroppen. Anatomi og fysiologi. Universitetsforlaget.
OpenStax. (2018). Types of skeletal systems. Henta 29. mars 2022 frå https://openstax.org/books/biology-2e/pages/38-1-types-of-skeletal-systems
UiO. (2019). Skjelett. I Botanisk og plantefysiologisk leksikon. Henta 29. mars 2022 frå https://www.mn.uio.no/ibv/tjenester/kunnskap/plantefys/leksikon/s/skjelett.html