Behovet for transport
Alle fleircella organismar over ein viss storleik har eit transportsystem som fraktar stoff over lengre avstandar.
Transport hos dyr
Sirkulasjonssystemet til dyr består av ein pumpemekanisme (eitt eller fleire hjarte), eit transportmedium (blod), og eit røyrsystem (blodårer).
Dei viktigaste oppgåvene til sirkulasjonssystemet er transport av gassar, næringsstoff og avfallsstoff.
Dei fleste virvellause dyr har eit ope sirkulasjonssystem. Virveldyr har eit lukka system.
Eit dobbelt lukka krinsløp inneber at blodet er innom hjartet to gonger på ein runde gjennom sirkulasjonssystemet.
Hjartet til pattedyr
Oppgåva til hjartet er å skape eit blodtrykk som driv blodet gjennom årene.
Hjartet har denne oppbygginga:
Den venstre sida av hjartet pumpar oksygenrikt blod til kroppen. Den høgre sida pumpar oksygenfattig blod til lungene.
Klaffar styrer retninga på blodstraumen gjennom hjartet
Ein hjartesyklus består av ein avslappingsfase, diastole, og ein samantrekkingsfase, systole.
Hjartefrekvens vil seie tal samantrekkingar per minutt. Frekvensen blir regulert av hjartesenteret i hjernen på bakgrunn av informasjon frå sanseceller.
Blodårene – funksjon og eigenskapar
Blod, vevsvæske og lymfe
Blod består av blodceller og plasma:
Raude blodceller fraktar oksygen.
Kvite blodceller deltek i immunforsvaret.
Blodplater bidreg til å stanse blødingar.
Plasma er vatn med næringsstoff, salt, protein, avfallsstoff og oppløyste gassar.
Vevsvæske omgir cellene og blir danna av blodplasma.
Lymfesystemet tek opp og transporterer overskotsvæske (lymfe) frå vevet.
Hemoglobin
Oksygen blir bunde til hemoglobin og transportert i dei raude blodcellene.
Hemoglobin bind oksygen reversibelt.
Evna hemoglobinet har til å binde oksygen, blir påverka av fleire faktorar, mellom anna konsentrasjonen av karbondioksid.
Transport hos plantar
CO2 og O2 blir utveksla direkte ved diffusjon mellom cellene og omgivnadene.
Karplantar har spesialisert leidningsvev for å transportere vatn og organiske stoff:
Vedvev transporterer vatn og mineral.
Silvev transporterer organiske stoff.
Tabellen nedanfor samanfattar dei viktigaste forskjellane.
