Sikhismen – ulike sikh-identitetar

Turbanen er ofte oppfatta som sikhar sin fremste identitetsmarkør. Guru Gobind Singh innførte turbanen for alle mannlege sikhar som lot seg innvie i khalsaen og gav dei høgstatus-namnet ‘Singh’. Men ikkje alle mannlege sikhar ber turban, og ikkje alle sikhar er innvigde i khalsaen.

Nemninga ‘sikh’ refererer både til ein sosial og kulturell identitet og til ein religiøs identitet. Dei som kjem frå sikh-familiar og deltek i nokre sikh-ritual og høgtidsmarkeringar, identifiserer seg gjerne som sikhar sjølv om dei ikkje er ‘praktiserande sikhar’ i religiøs forstand.

Når det gjeld religiøse sikh-identitetar, er det nokre som peikar seg ut:

Sikhar som blir innvigde i khalsaen gjennom innviingsritualet amrit, blir kalla for amritdhariar. Før ei slik innviing skal ‘kandidatane’ bade og vaske håret. Under ritualet i gurdwaraen (sikhane sitt gudshus) er det fem mannlege sikhar som rører vatn og sukker i eit stort jernfat, mens det blir lese tekstar, hovudsakeleg frå Guru Granth Sahib. Deretter, som ved den første innviinga i 1699, blir vatn sprinkla fem gonger i auga og fem gonger i håret på dei som blir innvigde.

Nokon sikhar blir innvigde som barn, men dei fleste som blir innvigde ventar til ungdomstida eller seinare. Under seremonien får kvinner lagt Kaur (prinsesse) til namnet sitt, og menn får namnet Singh (løve).

Dei som blir innvigde forpliktar seg til å bere fem symbol:

1. kes (hår)
2. kangha (kam)
3. kara (stålarmband)
4. kacchera (vid underbukse)
5. kirpan (dolk)

Sidan alle begynner med ‘k’ på punjabi, blir dei gjerne kalla ‘dei fem k-ane’. Desse fem k-ane symboliserer bestemte sider ved sikh-trua. Blant anna er det uklipte håret (kes) eit uttrykk for at kroppen skal bevarast slik Gud skapte han; stålarmbandet (kara) symboliserer at ein sikh er bunden til Gud; dolken (kirpan) symboliserer plikta til å oppretthalde rettferd og beskytte dei svake.

Nokre sikhar beheld håret uklipt sjølv om dei ikkje blir innvigde gjennom amrit-ritualet. Dei blir kalla kesdhariar (kes = hår) og utgjer majoriteten av sikhar. Sidan mannlege kesdhariar ber turban og nokre av ‘k-ane’, er det ikkje så lett å skilje dei frå amritdhari-sikhar. Tradisjonelt har då også både amritdhariar og kesdhariar vore rekna med innanfor khalsaen, sjølv om berre amritdhariar har blitt sett på som fullverdige medlemmar.

Mange kesdhariar seier at dei har til hensikt å bli innvigde i khalsaen seinare i livet. Nokre av dei unge mennene har også gjennomgått turbanknytings-seremonien (dastar bandi), der dei for første gong får knytt på seg ein ordentlig turban. Men sjølv om dei allereie ber ulike sikh-symbol, gir dei uttrykk for at dei vil førebu seg meir før dei tar amrit. Somme vil helst ha lese gjennom heile Guru Granth Sahib før dei lar seg innvie.

Ein sikh som klipper håret og ikkje forpliktar seg på rahit, blir kalla sahajdhari. Frå ein khalsa-ståstad blir det ofte hevda at nemninga siktar til sikhar som ‘er trege til å tilpasse seg’. Frå eit sahajdhari-perspektiv er derimot ståstaden gjerne uttrykk for eit bevisst val. Blant sahajdhariar har det vore tradisjon å la ein av sønene i kvar familie bli innvigd i khalsaen, mens resten av familien har halde fram med å vere sahajdhariar.

Ein reknar med at 15–20 % av sikhar i India er amritdhariar, 70 % er kesdhariar og 10 % er sahajdhariar. I diaspora er forholdstala forskyvde. Der utgjer kesdhariar drygt 30 %, mens sahajdhariane utgjer 50 %. Mengda som er amritdhariar er framleis 15-20 %. Men sjølv om amritdhariane ikkje utgjer majoriteten av sikhane, er dei likevel den mest dominerande sikh-identiteten.

Sanatan-sikhar

Sanatan-sikher meiner at Guru Nanak eigentleg ikkje ville lage ei ny religiøs retning åtskilt frå hinduisme, men at han ville løfte fram filosofien som allereie låg i den inkluderande hindutradisjonen (sanatana dharma). Desse sikhane godtek derfor førestillingar henta frå denne breie tradisjonen og respekterer ikkje berre Guru Granth Sahib, men også klassiske indiske skrift som vedaene og puranaene.

Sanatan-sikhar meiner at dei har teke vare på den opphavlege sikh-tradisjonen, som seinare blei endra då ei reformrørsle på slutten av 1800-talet gjorde at khalsa-sikhismen blei den retningsgivande (normative) form for sikhisme, og khalsa-sikhar blei den dominerande sikh-identiteten. Sanatan-sikhar i dag er inga dominerande gruppe, men deira forståing av ein glidande overgang mellom sikhisme og hinduisme kjem mellom anna til uttrykk i nokre diskusjonsfora på internett.

3HO-sikhar

I Vesten i dag kan vi sjå kvinner og menn som ber høge kvite turbanar. Dette er 3HO-sikhar, medlemmar av «Healthy, Happy, Holy Organization», som blei grunnlagd i California rundt 1970, inspirert av indaren Yogi Bhajan. 3HO-sikhar ber kvite klede og høge kvite turbanar, og praktiserer meditasjon og kundalini-yoga. Dette inneber ei aktivisering av chakraa i kroppen for å kunne erfare ei eining med det guddommelege, ein praksis som har fått mykje kritikk frå andre sikhar.

Alle 3HO-sikhar får ‘Khalsa’ som etternamn, noko som signaliserer eit likeverdig ‘søsken-fellesskap’. 3HO har tilhengjarar både i USA og i andre vestlege land, og ikkje minst i Sør-Amerika har retninga fått mange tilhengjarar. Det finst også nokon 3HO-sikhar i Noreg.