Hopp til innhald
Fagartikkel

Generell definisjon av sinus, cosinus og tangens

Vi ønsker å kunne berekne til dømes sinus til ein vinkel uansett kva verdi denne vinkelen har. Det får vi til ved å definere sinus til ein vinkel ved hjelp av einingssirkelen.

Definisjon av sinus, cosinus og tangens til ein vinkel mellom 0° og 90°

I matematikk 1T startar vi med å definere sinus, cosinus og tangens til ein vinkel v i ein rettvinkla trekant ved hjelp av forholdet mellom dei ulike sidene i trekanten.

Hugsar du kva vi kallar dei ulike sidene i trekanten nedanfor sett frå hjørnet B? Dra dei tre namna på rett plass i trekanten ABC.

Hugsar du korleis vi definerte sinus, cosinus og tangens til vinkel v i ein rettvinkla trekant? Dra rett uttrykk til rett stad i figuren nedanfor. Nokre av uttrykka blir ikkje brukte og skal dragast til feltet "Blir ikkje brukt".

Generell definisjon av sinus, cosinus og tangens til ein vinkel

Einingssirkelen

I 1T definerer vi òg dei trigonometriske funksjonane ved hjelp av einingssirkelen. Dette gjer at det til dømes blir mogleg å finne sinus til vinklar som er større enn 90 gradar.

Figuren viser ein sirkel med radius 1 og som er plassert med sentrum i origo i eit koordinatsystem. Ein slik sirkel kallar vi einingssirkelen. Eit punkt P ligg på sirkelen. Vi kallar koordinatane til punktet for a,b, og vinkelen mellom linjestykket mellom origo og P og x-aksen kallar vi v.

Tenk over

Bruk figuren og definisjonane til sinus og cosinus til ein vinkel i ein rettvinkla trekant til å forklare kvifor

  • sinv=b 

  • cosv=a

  • tanv=sinvcosv ,    cosv0

Forklaring

sinv:
Vi ser på den rettvinkla trekanten der hjørna består av origo, punktet P og det raude punktet på x-aksen. Av figuren får vi at motståande katet til vinkel v er linjestykket mellom det raude punktet og P. Linjestykket har lengda b, som er y-koordinaten til P. Vi får

sinv=motståande katethypotenus=b1=b

cosv:
På same måte får vi at den hosliggande kateten til vinkel v er linjestykket mellom origo og det raude punktet. Dette linjestykket har lengda a, som er x-koordinaten til P. Vi får

cosv=hosliggande katethypotenus=a1=a

tanv:
Til slutt får vi at

tanv=motståande katethosliggande katet=ba=sinvcosv

Merk at vi i definisjonen for tanv må krevje at cosv0.

Vi definerer sinus og cosinus til vinkel v slik:

  • cosv=x-koordinaten til punktet P

  • sinv=y-koordinaten til punktet P

  • tanv=sinvcosv

Punktet P ligg på einingssirkelen. Med denne definisjonen er det ikkje noko problem at vinkel v blir større enn 90°.

Kvadrantar

I det vidare arbeidet med vinklar i koordinatsystemet vil det vere nyttig å dele koordinatsystemet i fire kvadrantar. Sjå figuren.

Nummereringa følger den positive rotasjonsretninga i einingssirkelen, som er mot klokka.

Vi plasserer ein vinkel med toppunkt i origo og eitt vinkelbein langs den positive x-aksen slik som i figurane over. Dersom det andre vinkelbeinet ligg i andre kvadrant, seier vi at vinkelen ligg i andre kvadrant. Til dømes vil vinklar mellom 90° og 180° ligge i andre kvadrant.

Tenk over

I kva kvadrant ligg vinkel v frå definisjonen over?

Svar

Vinkel v ligg i andre kvadrant.

I kva kvadrant ligg ein vinkel på 200°?

Svar

Den andre kvadranten sluttar på 180°, så vinkelen må ligge i tredje kvadrant. (Tredje kvadrant sluttar på 270°.)

Utforsking av einingssirkelen

Prøv sjølv

Dra i glidebrytaren for å endre på vinkelen 𝑣 i det interaktive GeoGebra-arket nedanfor. Observer samanhengen mellom vinkelen v og sinus- og cosinusverdien til vinkelen.

Aktivitetar til den interaktive einingssirkelen

Bruk den interaktive einingssirkelen når du svarer på spørsmåla.

Kan sin 𝑣 og cos 𝑣 ha negative verdiar? For kva vinklar er funksjonane positive og negative?

Forklaring

Når punktet P kjem utanfor første kvadrant, blir minst ein av dei trigonometriske funksjonane negativ.

Dersom vi dreg glidebrytaren over heile området, får vi at sin 𝑣 er større enn eller lik null frå 0 gradar til 180 gradar. sinv er mindre enn null i intervallet frå 180 gradar til 360 gradar.

Vi får vidare at cos 𝑣 er større enn null når vinkelen 𝑣 er mellom 0 og 90 gradar og mellom 270 gradar og 360 gradar. cosv mindre enn null når vinkelen er mellom 90 gradar og 270 gradar.

Matematisk:

sinv>0  når  0°<v<180° (1. og 2. kvadrant)

sinv<0  når  180°<v<360° (3. og 4. kvadrant)

cosv>0  når  0°<v<90°    270°<v<360° (1. kvadrant og 4. kvadrant)

cosv<0  når  90°<v<270° (2. og 3. kvadrant)

Bruk det interaktive GeoGebra-arket til å finne cos120°, sin120° og tan120°.

Resultat

cos 120° = – 0,5sin120° = 0,866tan120° = 0,866-0,5=-1,732

Kan du finne to vinklar som har sinusverdi lik 0,5?

Resultat

Ved å dra i glidebrytaren får vi at

sin30°=sin150°=0,5

Vi observerer at når vinkelen aukar frå 0 gradar til 90 gradar, aukar verdien for sin 𝑣 frå 0 til 1. Når vinkelen aukar vidare frå 90 gradar til 180 gradar, minkar verdien for sin 𝑣 frå 1 til 0. Det må bety at det finst to vinklar som har same sinusverdi i dette området, éin vinkel mellom 0 og 90 gradar og éin vinkel mellom 90 og 180 gradar.

I ei av oppgåvene skal du utforske meir om slike samanhengar.

Kva trur du skjer med sinus, cosinus og tangens dersom v=360°?

Forklaring

Når v=360°, har vi den same situasjonen som når v=0°. Det må bety at

cos360°= cos0°=1sin360°= sin0°=0tan360°= tan0°=01=0

Kvifor kallar vi sirkelen vi har brukt på denne sida, einingssirkelen, trur du?

Svar

Sirkelen blir kalla einingssirkelen fordi han har radius lik 1.

Film om einingssirkelen

Video: Tom Jarle Christiansen / CC BY-SA 4.0