Vi er forma av arv og miljø

Vi har tallause eigenskapar, både synlege og usynlege, som er med på å bestemme korleis vi er. Desse er produkt av både arv og miljø. Eigenskapane våre er i større eller mindre grad arvelege, men dei er modifiserte av miljøet.

Arv eller miljø?

Nokre få av trekka våre, som augefarge, er tilsynelatande bestemde berre av gena, men det er ikkje heilt riktig, sjølv om dei rett nok i stor grad er arvelege. Augefargen er bestemd av fleire genpar, og miljøfaktorar påverkar kva gen som er aktive. Til dømes kan ein få blå-grøne auge jamvel om ein har arv for brune auge. Det kan komme av at pigmentutviklinga ikkje har komme i gang, og årsaka til dette kan vere miljøfaktorar.

Det finst òg nokre sjukdomsgen som gjer at alle som ber genet, blir sjuke, men miljøet kan påverke når sjukdommen bryt ut, og kor alvorleg sjukdomsforløpet blir.

I mange tilfelle speler miljøet ei stor rolle. Det vil seie at eigenskapane er lite arvelege. Til dømes er den dialekta eller det språket du snakkar, påverka av personane rundt deg i det miljøet du veks opp i, mens stemma di er forma av både arv og miljø.

Dei to musene på biletet er klonar – altså genetisk identiske – men dei er svært ulike i storleik og farge. Både åtferd, kosthald og andre miljøfaktorar har modifisert genuttrykket slik at det er ulikt kva for nokre gen som er aktive. Dei har altså svært ulik fenotype sjølv om dei har identisk genotype.

Forsking på førekomstar av hjarte- og karsjukdommar, diabetes og fleire andre sjukdommar hos folkegrupper som byter miljø og livsstil, har gitt ny kunnskap om tydinga av arv og miljø.

Les meir om diabetes hos snl.no

Nokre folkegrupper får diabetes ti år tidlegare og ti gonger så ofte

Undersøkingar har vist at førekomsten av diabetes type 2 hos etniske nordmenn er 6,4 prosent blant menn og 2,7 prosent blant kvinner. Blant ikkje-vestlege innvandrarar er førekomsten høgare, og høgast er han hos den norsk-pakistanske befolkninga, med 20,0 prosent hos menn og 26,4 prosent hos kvinner. Befolkninga frå Asia som har innvandra til Noreg, har høg førekomst av både diabetes og tidleg hjarte- og karsjukdom, og dei får diabetes opptil ti år tidlegare enn etniske nordmenn (Backer-Owe, 2020).

Fleire faktorar

Type 2-diabetes er ein sjukdom der livsstilen er avgjerande. Vi ser til dømes at førekomsten av diabetes aukar når menneske frå Sør-Asia flyttar frå landsbygda til større byar i heimlandet eller til Vesten. Det kan tyde på at livsstil er ein viktig faktor. Mindre fysisk aktivitet og omlegging til eit kosthald med meir feitt og sukker gjer at dei legg på seg og får høgare risiko for å utvikle diabetes.

Gena, og spesielt miljøpåverknaden på gena, er viktig i denne samanhengen. Er ein underernært på fosterstadiet og seinare får høg tilgang på næring, kan ein òg få høgare risiko for å utvikle diabetes. Endringane skjer først og fremst i kva gen som blir skrudde av eller på tidleg i livet.

Du vel ikkje gena dine sjølv, men du kan styre miljøet ditt i nokså stor grad. Om og om igjen står vi menneske overfor val som påverkar livsstilen vår og miljøet vårt. Om ein sofaslitar byrjar å trene, vil utvalet av gen som er aktive, bli endra. Det kan gi positive utslag på meir enn uthald og styrke. Slik kan miljøfaktorar påverke korleis gena blir brukte.