Systematikk

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC0

Bilete: Insects Unlocked

Biologisk mangfald finst både på økosystem-, arts- og gennivå, men det er ofte artsmangfaldet som er i søkjelyset. Ingen veit sikkert kor mange artar som finst i verda. I underkant av to millionar artar er beskrivne, men talet er i realiteten mykje høgare. Det blir stadig oppdaga nye artar. Ut frå det som er registrert i Noreg i dag, reknar vi med at det finst om lag 72 000 artar her i landet, men 25 000 av disse har vi ikkje oppdaga enno! (Artsdatabanken, 2023).

Ein føresetnad for å kunne ta vare på det biologiske mangfaldet vårt er at vi har kunnskap om dei ulike organismane og leveviset deira. Det biologiske mangfaldet må organiserast på ein slik måte at det er mogleg å finne fram og ha oversikt over alle dei millionar av artar som vi kjenner til.

Systematikk er læra om det biologiske mangfaldet og korleis dette mangfaldet er organisert i eit hierarkisk system basert på kunnskap om det evolusjonære slektskapet mellom organismane. Ein meir snever definisjon av systematikk omfattar ikkje dei evolusjonære relasjonane mellom organismane, men er synonymt med det vi kallar taksonomi.

Taksonomi handlar om identifikasjon, beskriving, nomenklatur og klassifisering av organismar. Organismane blir klassifiserte i ulike grupper og nivå basert på morfologi, kjemi og åtferd, i tillegg til felles karaktertrekk som korleis cellene er organiserte, metabolisme og reproduksjon.

Dei taksonomiske nivåa som hovudsakleg blir nytta i klassifikasjonssystemet, er vist under.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Annina Breen

I tillegg blir det iblant nytta ekstranivå mellom desse, til dømes underklasse og overorden. Den rådande oppfatninga i dag er at klassifikasjonen til ei organismegruppe skal vere basert på felles slektskap der artane i ei avgrensa og definert gruppe har ein felles stamfar, og der alle etterkomarar etter denne stamfaren er inkluderte i gruppa (monofyli)

Alle organismar er fordelte på domene og rike

Domene er det høgaste nivået innanfor klassifikasjonen og er rangert over rike. Dei tre domena er bakteriar, erkebakteriar og eukaryotar. Bakteriar og erkebakteriar dannar ei gruppe vi kallar prokaryote organismar. Desse har – i motsetnad til dei eukaryote organismane – ingen cellekjerne. I figuren nedanfor ser du korleis dei eukaryote organismane kan delast inn i ulike rike.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Junie Loftesnes, Thomas Bedin

Systematikken er ein dynamisk vitskap. Det vil seie at han endrar seg etter kvart som vi skaffar oss ny kunnskap. Føreslegne klassifikasjonar kan variere noko, og det som blir rekna som ei rekkje i eitt system, kan vere ei underrekkje i eit anna, men like korrekt klassifikasjonssystem.

Denne dynamikken gjer fagfeltet utfordrande, men også interessant og spennande. I dag har vi eit stort behov for å styrkje den vitskaplege kompetansen knytt til kunnskap om artar og systematikk, slik at vi i framtida vil vere betre rusta til å kartleggje, bevare og forvalte mangfaldet.