Kan argumentasjon skape splid og hat?

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Thomas Winje Øijord

Språket kan påverke korleis vi forstår verda rundt oss. Til dømes kan bestemde måtar å omtale andre menneske på, vere med på å danne fiendebilete eller rangere menneske som mindreverdige. Hatefulle ytringar om ei gruppe menneske kan føre til at vi ser på dei som fienden som truar "oss andre".

Denne måten å omtale andre på blir kalla hatretorikk eller hatytringar. Viss slike ytringar om ei bestemd gruppe blir vanlege, kan det skape utanforskap og usemje mellom menneske i samfunnet vårt.

Kunnskap om argumentasjon og språk kan derfor vere ein nødvendig reiskap for å forstå kva som skjer i samfunnet vi lever i. Vi kan tolke den offentlege debatten og mediebodskapane rundt oss ved å analysere verkemidla som blir brukte.

Hatretorikken fungerer slik at vi lagar kategoriar for menneske der nokon er innanfor og nokon er utanfor. Vi kan sjå på kven som blir inkluderte i omgrepet "oss", og kven som blir skilde ut ved å bruke omgrepet "dei". Dette blir også kalla inngrupper og utgrupper.

Det ligg ofte som premiss i slik argumentasjon at "dei" ikkje får vere med "oss", fordi det er noko grunnleggjande gale med dei. Slik blir "dei andre" kategoriserte i grupper på bakgrunn av fordommar om til dømes religion, etnisk opphav, seksuell orientering eller funksjonsevne.

Ved hjelp av språket kan vi slik signalisere avstand til utgruppa og nærleik til inngruppa, og dette forsterkar forskjellane mellom dei. Når vi i tillegg koplar negative eigenskapar til "dei", i kontrast til dei positive eigenskapane "vi" har, har vi etablert eit fiendebilete.

I tillegg kan måten vi snakkar om andre på, gi inntrykk av at dei ikkje er like mykje verd som "oss andre". Dette kallast dehumanisering. Vi har mange døme på dette verkemiddelet i historia. I andre verdskrigen vart jødane som gruppe omtalte i media som framande og mindreverdige, med ord som "rotter", "basillar" og "vampyrar".

I 1994 vart folkegruppa tutsiar kalla kakerlakkar i rwandiske radiostasjonar som sende hatpropaganda. Dette var med på å utløyse folkemordet i Rwanda, der nesten ein million menneske vart drepne.

Begge desse tilfella er døme på skjult argumentasjon. Gjennom å samanlikne jødane og tutsiane med skadedyr appellerte dette til negative kjensler som avsky, frykt og mistillit. Ved å gjere "dei andre" svake, styrkjer vi òg vårt eige sjølvbilete – vi føler oss overlegne.

I dagens debattklima er muslimar ei gruppe som blir omtalte på ein liknande måte. Fiendebiletet har ført til at islamofobi har vorte eit eige omgrep, på lik linje med antisemittisme (jødehat), som dessverre òg framleis er til stades i samfunnet vårt.

I rapporten "Holdninger til muslimer og jøder i Norge 2017" frå Senter for studier av holocaust og livssynsminoriteter svarte 39 prosent av dei spurde at dei var samde i påstanden "muslimer utgjør en trussel mot norsk kultur". Dette har fått regjeringa til å lage ein handlingsplan mot muslimhets.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Espen Rasmussen

I demokratiske samfunn er ytringsfridomen heilt sentral. Bakgrunnen for denne retten er at menneske med makt ikkje skal kunne misbruke den makta for å stoppe meiningsmotstandarar.

Religionskritikk eller hat?

Religionskritikk har vore viktig i utviklinga av moderne samfunn, fordi han har utfordra haldningar og verdssyn som har vore i konflikt med meir moderne verdiar, som menneskerettar og demokratiet. Viktige verdiar i religiøse trusretningar kan til dømes kome i konflikt med det mange ser på som sentrale, demokratiske verdiar. Då er det riktig å vere kritiske til desse. Men kva skjer når nokon tek i bruk eit språk som har trekk av hatretorikk, og som råkar religiøse menneske som gruppe? Er det då framleis berre religionskritikk?

Her møter vi eit dilemma. Vi ønskjer ytringsfridom, men ønskjer òg å verne menneske og grupper mot diskriminering. Derfor har straffelova lagt ei avgrensing på denne fridomen. Lær meir om denne lova i filmen frå Norges institusjon for menneskerettigheter (NIM) under. I Straffelovens paragraf 185 om hatefulle ytringar står det:

Med bot eller fengsel inntil 3 år straffes den som forsettlig eller grovt uaktsomt offentlig setter frem en diskriminerende eller hatefull ytring.