Fagstoff

Setningsadverbialet i leddsetningar

Kvar skal setningsadverbialet stå i leddsetningar?

Mann klør seg tankefullt på haka. Rundt hovudet er det mange spørsmålsteikn. Manipulert foto. — "Fordi eg har fire kattar!" Kva i all verda betyr denne setninga? Svaret er at ho ikkje betyr noko. Det er nemleg ei leddsetning, og leddsetningar gir ikkje meining åleine. Denne heilsetninga kan derimot stå åleine: "Eg kan ikkje reise på ferie fordi eg har fire kattar."

Før du les

Sjå nærare på desse fagomgrepa før du les teksten:

Leddsetning: Ei leddsetning er ei setning som ikkje betyr noko når ho står åleine. Eit døme er "fordi eg må gå no". Denne leddsetninga må stå saman med ei heilsetning for å gi meining: "Eg tek på meg klede fordi eg må gå no."
Heilsetning: Ei heilsetning kan stå åleine og gi meining. På norsk må nesten alle heilsetningar ha eit subjekt og eit verbal: "Han går."
Subjekt: Subjektet er setningsleddet som utfører ei handling i ei setning. I setninga "Muhammed drikk vatn" er "Muhammed" subjekt.
Verbal: Verbalet er det som skjer i setninga. Verbalet er alltid eit verb. I setninga "Muhammed drikk vatn" er "drikk" verbalet.
Subjunksjon: Subjunksjonar eller underordningsord innleiar, altså står først i, leddsetningar. Døme på subjunksjonar er fordi, at, om, som, då, når, dersom, viss, før, endå.

Dette er ein del av ein læringssti om setningsadverbial. For å komme til starten av læringsstien kan du gå til fagartikkelen "Kva er eit setningsadverbial?".

Leddsetningar

Ei leddsetning er ei setning som er ein del av ei heilsetning:

I setninga "Eg kan ikkje komme fordi eg er sjuk" er "fordi eg er sjuk" leddsetninga.
I setninga "Har du sett at ho har bytt skule?" er "at ho har bytt skule" leddsetninga.

Ei leddsetning kan kjennast igjen fordi ho

ikkje gir meining åleine
alltid er ein del av ei anna setning
startar med ein subjunksjon (fordi, at, viss, når, då, som)

Ordstilling i leddsetningar

I heilsetningar skal verbet i presens (notid) eller preteritum (fortid) alltid stå på andreplass. Det er dette vi kallar V2-regelen. Desse setningane har verbet "går" på andreplass:

Eg går no.
No går eg.

To setningar: "Adam et pizza i dag" og "I dag et Adam pizza". "Adam" er subjektet og markert i blått. "et" er verbalet og markert i oransje. "pizza" er objektet og markert i lilla. "i dag" er adverbialet og markert i grønt. Framstillinga understreker at verbalet er på andreplass i begge setningane. Illustrasjon. — V2-regelen seier at verbalet alltid skal stå på andreplass.

I leddsetningar er ordstillinga annleis. Då skal verbet i presens (notid) eller preteritum (fortid) stå etter subjektet. Subjektet står etter subjunksjonen:

Eg kan ikkje komme fordi eg har besøk. ("fordi" er subjunksjonen, "eg" er subjektet, og "har" er verbet.)
Dersom du reiser til Syden, må du hugse solkrem. ("Dersom" er subjunksjonen, "du" er subjektet, og "reiser" er verbet.)

Setningsadverbial i leddsetningar

I leddsetningar skal setningsadverbialet stå etter subjektet. Sjå til dømes på leddsetninga under:

Du må seie ifrå viss du ikkje kan komme. (Leddsetninga er "viss du ikkje kan komme".)

Setningsadverbialet "ikkje" står her etter subjektet "du". Visuelt kan vi samanlikne ordstillinga i heilsetningar og leddsetningar slik:

To setningar der dei ulike setningsledda er markerte med fargar: I heilsetninga "Eg drar ikkje no" er subjektet "eg" blått, verbalet "drar" er oransje, setningsadverbialet "ikkje" er rosa, og adverbialet "no" er grønt. I leddsetninga "fordi du ikkje drar no" er subjektet "du" blått, verbalet "drar" er oransje, setningsadverbialet "ikkje" er rosa, og adverbialet "no" er grønt. Illustrasjon.

Gå vidare i læringsstien for å øve deg på å plassere setningsadverbial i leddsetningar.

Relatert innhald

Øv på setningsadverbialet i leddsetningar

Øv deg på å lage leddsetningar med setningsadverbial.

Nivå 5: Lag leddsetningar med lappemetoden

Lær å lage leddsetningar med lappemetoden.

CC BY-SASkrive av Åsa Abusland.

Sist fagleg oppdatert 13.10.2023