Det går ganske bra med verda

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: NTB, Shutterstock

Det er lett å få inntrykk av at det går skikkeleg dårleg med verda. Vi høyrer om stadige konfliktar, menneske som lever under uverdige forhold, tørke, hetebølger i Europa, kriser og katastrofar. Då er det ikkje rart at nokre tenker at verda er i ferd med å gå under. Når vi blir spurde om korleis det går med verda, trur vi at det går mykje dårlegare enn det faktisk gjer. Kvifor er det slik? Det skal vi sjå nærare på no.

Evolusjon og frykt

Frykt har alltid vore ein viktig eigenskap for menneske. Evolusjonen har fått oss til å frykte det som kan vere farleg for oss, fordi det har hjelpt oss med å overleve. Vi registrerer og kjenner igjen farar raskare enn vi får med oss positive hendingar og moglegheiter, òg når vi les eller høyrer nyheiter (Kahneman, 2013, s. 323). Ting vi fryktar, får stor plass i medvitet vårt, og det blir lett å tru at farane er større enn det dei eigentleg er.

K-slagsida til media

Media gir eit skeivt bilete av verda. Det betyr ikkje at journalistar lyg. Dei prøver å beskrive verda slik ho er, og rapportere frå det som skjer. Samtidig skal media tene pengar, så dei må skrive saker og lage reportasjar som folk les og ser på. Det er her omgrepet k-slagsida til media kjem inn i biletet (Koritzinsky, 2012).

K-slagsida til media handlar om at media rapporterer om akutte hendingar vi menneske er interesserte i. Dermed handlar mange av sakene om ord som byrjar på bokstaven k: krig, kaos, katastrofe og konflikt. Informasjonen om den enkelte saka er kanskje rett, men det inntrykket media gir, er at det er mykje meir krig, kaos og katastrofar enn det som er tilfelle. Alt det positive som skjer, får lite merksemd. Grunnen er at folk er mykje meir interesserte i å lese om eit fly som styrta, enn om endå eit fly som kom trygt fram.

Positiv utvikling skjer sakte og gradvis. Spesielt gjennom dei siste 200 åra har folk flest på jorda fått eit mykje betre og tryggare liv. Det har ikkje skjedd over natta, men gjennom stadige forbetringar av samfunnet. Dette kjem ikkje så tydeleg fram gjennom media.

Dersom vi zoomar ut litt og ser utviklinga over ein lengre periode, er det ikkje tvil om at det har gått føre seg mykje positiv utvikling. Både kunnskapen og utstyret ved sjukehusa har blitt vesentleg betre, så dersom du ønsker å ha føter som fungerer, ville det vore rart å velje å reise tilbake til 1950-talet i spørsmålet over. Dette heng saman med berekraftig utvikling, fordi det sørger for at stadig fleire menneske får betre og lengre liv. Og det er akkurat dette som har skjedd i verda.

Trykk på avspelingsknappen i modulen frå Gapminder Tools nedanfor. Han viser utviklinga i forventa levealder frå år 1800 fram til i dag i Noreg, Brasil og Uganda.

Betre på dei fleste område

Kva er eigentleg eit godt mål på om utviklinga i verda er positiv? På mange viktige område går det i alle fall i positiv retning. Det blir stadig mindre av mykje som er negativt, til dømes lovleg slaveri, koppesjukdom, oljeutslepp, barnearbeid og dødsfall knytte til katastrofar. I tillegg går det i riktig retning med mykje som er positivt. Jenter som går på skule, delen av befolkninga som bruker internett, leseferdigheiter, vitskapelege artiklar per år, stemmerett for kvinner og tilgang på reint drikkevatn er nokre døme.

Nedanfor kan du undersøke utviklinga i verda på fleire område. Du kan gjerne velje å ha "tid" på x-aksen, og på y-aksen kan du velje ulike faktorar du vil undersøke. Så kan du spele av og sjå utviklinga. Då får du eit godt inntrykk av korleis utviklinga for den valde faktoren er.

Betre, men likevel dårleg

Det kan òg vere nyttig å minne seg sjølv på at noko kan vere betre, men samtidig dårleg. Det betyr at utviklinga er positiv, sjølv om tilstanden i seg sjølv er negativ. I underkant av 10 prosent av befolkninga i verda lever i ekstrem fattigdom. Dette er ein dårleg tilstand. Samanlikna med 1990, då 36 prosent levde i ekstrem fattigdom, er det likevel mykje betre enn før (Regjeringen.no, u.å.).

Sjølv om verda stadig blir betre og meir berekraftig, har vi utfordringar på enkelte område. Desse må vi halde fram med å arbeide vidare med, slik at vi får ei verd som både er betre og bra.

Verda har ei positiv utvikling på dei fleste område, men det er òg nokre utfordringar. Med tanke på berekraftig utvikling er det spesielt klima og miljø vi slit med. Det er ein grunn til at omgrep som klimakrise og naturkrise stadig blir brukte. I tillegg går utviklinga for fleire av dei 169 delmåla i berekraftsmåla for sakte med tanke på målsetjingane. Under koronapandemien auka til dømes delen av befolkninga som lever under ekstrem fattigdom, for første gong på fleire tiår (Gapminder Foundation, 2020).

Fleire er òg bekymra for stadig nye krigar og konfliktar, auka forskjellar mellom fattige og rike og demokratiutviklinga i verda. I grafen under kan du sjå demokratiutviklinga i verda sidan 1789. Kva ser du når du ser på det store biletet dei siste 200 åra, og kva ser du dersom du ser på berre dei siste åra?

No lurer du kanskje på om du har eit riktig bilete av korleis det går med verda? Dersom du vil sjekke, kan du ta nokre av testane Gapminder har laga om verdsbiletet vårt og berekraftsmåla:

Gapminder: The Worldview Upgrader