Oppleving av smerte

Smerte heiter pain på engelsk. Ordet pain kjem frå det latinske ordet poena som betyr "liding" eller "straff". Det er eit munnhell som seier at "ein får som fortent", og i eldre tider var det ei oppfatning at smerte var eit resultat av uakseptabel åtferd. Først rundt år 1660 vart smertekjensla sett i samanheng med kroppsfunksjonane.

Å kunne føle smerte er viktig. Utan evne til å føle smerte vil ikkje menneske kunne oppdage sjukdom og skade. Smerta skal verne oss mot moglege farar. Når vi til dømes kjem nær den varme kokeplata med fingeren, er det smertekjensla som får oss til å trekkje handa tilbake umiddelbart.

Smerte blir definert som ei ubehageleg, sensorisk og kjenslemessig oppleving som er knytt til truande vevsøydelegging. Det er ingen logisk samanheng mellom storleiken på vevsskaden og intensiteten av smerte. Liten vevsskade kan gi mykje smerte. Til dømes kan ein nyrestein føre til stor smerte utan at ho forårsakar stor vevsøydelegging.

Ikkje all smerte er eit signal om kroppsleg skade. Sorg, stress eller psykiske utfordringar kan òg gi smerte eller forverre opplevinga av fysisk smerte. Smerteopplevinga består av to delar:

• Ein sensorisk del: Her blir det registrert kvar smerta er, kor sterk ho er, og smertetypen. Smerteterskelen er knytt til den sensoriske delen og handlar om når noko blir opplevd som smertefullt. Det som berre kjennest ubehageleg ut for ein person, kan altså opplevast som smerter for ein annan.
• Ein emosjonell/kjenslemessig del: Her blir ubehaget registrert, og det medfører trong til flukt frå det som forårsakar smerta. Smertetoleransen er knytt til den kjenslemessige delen, og han beskriv det punktet der smerta blir opplevd som uuthaldeleg. Toleransen for smerte varierer frå person til person.

I kroppen finst spesielle nervar som leier inntrykk av smerte til hjernen. Dersom ein person mistar ein murstein på stortåa, vil nerveimpulsen frå stortåa bli leidd gjennom den forlengde mergen i ryggmergen.

Nerveimpulsen vil der påverke det autonome nervesystemet slik at blodtrykk, puls og respirasjonsfrekvens aukar. Nerveimpulsen passerer så talamus der det skjer ei skildring av smerteimpulsen. Deretter blir nerveimpulsen send vidare til det sensoriske senteret i hjerneborken. Her skjer den endelege registreringa av smerte, og først då blir personen merksam på at det er smerte i stortåa.

Det finst ikkje noko smertesenter hos mennesket. Smerte er ingen sans, men ei oppleving. Smerta blir uttrykt på ulike måtar. Dette gjer det vanskeleg for helsefagarbeidaren å tolke kva grad av smerteoppleving pasienten har.

Smerteopplevinga og måten smerta blir uttrykt på, blir påverka av

• sosial og kulturell bakgrunn
• det fysiske miljøet
• fysiologiske forhold
• kunnskap, informasjon og motivasjon
• sinnsstemning og livssituasjon
• haldningane og reaksjonane til omgivnadene
• type smerte

Smerter blir ofte delte inn i akutte og kroniske eller langvarige smerter.