Utvandring frå Noreg

På grunn av industrialisering og modernisering i Noreg begynte nordmenn i løpet av 1800-talet å flytte på seg. Mange drog frå bygdene til byane, mens andre drog utanlands. Den mest omtalte utvandringa frå Noreg gjekk til Nord-Amerika, men nordmenn utvandra også til Australia, New Zealand, Sør-Amerika, Afrika og resten av Europa.

Vi reknar med at det første skipet med emigrantar frå Noreg var "Restauration", som reiste frå Stavanger sommaren 1825 i retning New York. Det var 52 menneske om bord, og mange av desse var kvekarar og haugianarar som søkte religionsfridom i Amerika.

Frå 1830-talet vart utvandringa frå Noreg regelmessig, og frå midten av 1860-talet fekk vi det vi kallar for tre store utvandringsbølgjer:

• frå 1866 til 1873

• frå slutten av 1870-åra til starten av 1890-åra

• frå 1903 til rundt 1910

Frå 1866 var det mange gardbrukarar som emigrerte, men etter kvart var det ein minst like stor del med byfolk som sette kursen mot Amerika. Dei første tiåra hadde vi det vi kallar familieemigrasjon. Nokre gonger emigrerte heile familien saman, men det vanlegaste var nok at mannen flytte først. Når han hadde fått etablert seg, kom kona og barna etter. At mennene flytte først, har samanheng med både at det var mannsoverskot i dei periodane utvandringa var størst, og at det gjerne var dei som tok initiativ til å reise. Dei siste tiåra var det ofte enkeltpersonar, også då flest menn, som reiste over.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: NTB scanpix

Fram til den første verdskrigen var Noreg det europeiske landet som hadde nest størst utvandring i forhold til folketalet. Berre Irland hadde meir. Det er fleire forklaringar på kvifor så mange valde å emigrere til Amerika. Det vi veit, er nemleg at det er altfor lett å peike på enkeltårsaker.

Den enorme folketalsveksten, som førte til overbefolkning i norske bygder, er éi forklaring. Det same er økonomiske kriser på 1870-talet. Det er likevel ingen grunn til å tru at det var naud og elende som fekk nordmenn til å emigrere. Samanlikna med andre europeiske land hadde Noreg ein forholdsvis høg levestandard og sterk økonomisk vekst.

Private årsaker, eventyrlyst og moglegheiter for arbeid andre stader spelte inn. Mange europearar såg på Amerika som "moglegheitenes land". Dette gjaldt spesielt nordmenn og kan kome av at mange nordmenn hadde kontakt med omverda gjennom skipsfart, og at folk hadde lese- og skriveferdigheiter.

Amerikabrev

Etter kvart vart utvandringa ei drivkraft i seg sjølv. At nokon hadde drege tidleg og sende brev heim om kor fantastisk alt var "over there", lokka mange til å reise. Heime var det tronge forhold, og mange ønskte seg eit nytt og betre liv i Amerika.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-ND

Bilete: Statsarkivet i Kristiansand

Jostein Nerbøvik skriv at utvandringa fungerte som ein slags sikringsventil for det norske samfunnet ved at ho tok av for det store fødselsoverskotet. Utan den store utvandringa ville befolkningsveksten skapt større problem for samfunnet og ressursfordelinga. I tillegg gav utvandringa folk eit alternativ til å flytte til byen viss dei ikkje hadde moglegheit til å halde fram i jordbruket.

Folk hadde flytt før òg, men over mindre avstandar og med mindre drastiske endringar for livssituasjonen. Med utbygginga av vegar og transportmoglegheiter i løpet av 1800-talet vart det enklare å bryte opp og flytte til tettstader eller byar – eller til eit heilt anna land.

Myhre, J. E. (2020, 2.november). Utvandring fra Norge. I Norgeshistorie. Henta frå https://www.norgeshistorie.no/industrialisering-og-demokrati/1537-utvandring-fra-norge.html

Nerbøvik, J. (1999). Norsk historie 1860–1914: eit bondesamfunn i oppbrot. Samlaget.

Pryser, T. (1999). Norsk historie 1814–1860: frå standssamfunn mot klassesamfunn. Samlaget.

Østrem, N. O. (2006): Norsk utvandringshistorie. Samlaget.