Øv meir på preteritum og perfektum
Dette er ein del av ein læringssti om preteritum og perfektum. For å komme til starten av læringsstien kan du gå til fagartikkelen "Preteritum eller perfektum?".
Oppgåve 1. Les og forklar
A. Kvifor preteritum og perfektum?
Sit i par. Les teksten om Henrik Ibsen under og finn alle verba.
De vil finne verb som står i verbtidene presens ("et"), preteritum ("åt") og presens perfektum ("har ete"). Skriv ned alle verba som står i preteritum og perfektum.
Diskuter kvifor verba står i anten preteritum eller perfektum. Bruk reglane de har lært om preteritum og perfektum mens de diskuterer.
Henrik Ibsen har vore den aller mest kjende dramatikaren vår i over 100 år. Han vaks opp i Skien, men budde òg i Grimstad då han var ung. I 1879 skreiv han skodespelet Et dukkehjem. Det har hatt stor betydning for rettane kvinner har i Vesten. Då stykket kom ut, hadde kvinner færre rettar enn dei har no.
Nationaltheatret har sett opp Et dukkehjem denne hausten. Førre haust sette Nationaltheatret opp Gjengangere.
Forklaring
Henrik Ibsen har vore den aller mest kjende dramatikaren vår i over 100 år.
Perfektum ("har vore") blir brukt fordi handlinga starta i fortid (over 100 år sidan), men framleis varer (han er framleis den mest kjende dramatikaren vår).
Han vaks opp i Skien, men budde òg i Grimstad då han var ung.
Her er det tre preteritumsformer: "vaks", "budde" og "var". Det er preteritum sidan handlingane skjedde i fortid og er avslutta. Det er ikkje konsekvensar for notida som er viktig her.
Det har hatt stor betydning for rettane kvinner har i Vesten.
Her blir det brukt perfektum ("har hatt") fordi det er ei handling som starta i fortid og framleis held på: Det har, og har framleis, stor betydning for rettane kvinner har.
Då stykket kom ut, hadde kvinner færre rettar enn dei har no.
Her er det to preteritumsformer: "kom" og "hadde". Preteritum blir brukt fordi det er ei avslutta handling i fortid, og fordi tidspunktet er viktig: Kvinner hadde færre rettar før enn no.
Nationaltheatret har sett opp Et dukkehjem denne hausten. Førre hast sette Nationaltheatret opp Gjengangere.
I den første setninga blir det brukt perfektum ("har sett opp") fordi det er ei hending som starta i fortid, men perioden held framleis på (det er framleis haust). I den andre setninga er det brukt preteritum fordi handlinga i fortid er avslutta, og fordi tidspunktet er viktig ("førre haust").
B. Finn feilen
Sit i par. Les teksten under. De skal diskutere verba. Fem av setningane har feil verbtid. Klarer de å finne dei fem feila?
Eg har vore (V) i Sverige førre sommar. Denne sommaren var (V) eg berre i Noreg. Mormor blei (V) nemleg sjuk. Ho var (V) sjuk fram til no. Sidan eg berre var (V) i Noreg denne sommaren, har eg bada (V) mykje i sjøen her. Det har vore (V) varmt i vatnet heile tida. I fjor har sjøen vore (V) så kald!
Forklaring
Eg har vore i Sverige førre sommar.
Denne setninga er feil. Det riktige er "Eg var i Sverige førre sommar". Årsaka er at verbet viser til ei avslutta handling og tidspunktet er viktig.
Denne sommaren var eg berre i Noreg.
Denne setninga er feil. Det riktige er "Denne sommaren har eg berre vore i Noreg". Årsaka er at det er eit tidsrom som ikkje er avslutta. Det er framleis sommar.
Ho var sjuk fram til no. Vi håper ho blir frisk til hausten.
Denne setninga er feil. Mormor er framleis sjuk. Det viser den siste setninga. Når noko starta i fortid og framleis varer, skal vi bruke perfektum: "Ho har vore sjuk fram til no. Vi håper ho blir frisk til hausten."
Sidan eg berre var i Noreg denne sommaren [...].
Her er det òg ein periode som ikkje slutt. Det er framleis sommar. Då er det riktige "Sidan eg berre har vore i Noreg denne sommaren [...]".
I fjor har sjøen vore så kald!
Denne er feil fordi det handlar om ei avslutta handling i fortid, og tidspunktet er viktig. Det riktige er "I fjor var sjøen så kald!".
Oppgåve 2. Preteritum eller perfektum?
A. Nye sko
B. Skriv svara
Oppgåve 3
Skriv inn riktig form av verbet i parentes. Du skal velje anten preteritum eller presens perfektum.
Her er verba du skal bruke i oppgåve A:
Å vakne – no vaknar – i går vakna – har vakna
Å finne – no finn – i går fann – har funne
Å sjå – no ser – i går såg – har sett
Å tenke – no tenker – i går tenkte – har tenkt
A. Det mystiske brevet
Tips: Her skal eitt av verba stå i presens perfektum, resten i preteritum. Verbet som skal stå i perfektum, gjer det fordi handlinga har konsekvensar for notida.
Forklaring til oppgåva
Eg vakna opp og fann eit mystisk brev på kjøkkenet.
Begge verba skal stå i preteritum sidan dei er avslutta handlingar i fortid, og det er ikkje konsekvensar for notida som er viktig. Dermed blir det "vakna" og "fann".
Eg har sett det før, tenkte eg.
Det skal vere "har sett" fordi handlinga skjer i fortid, men det er konsekvensane for notida som er viktig. Det skal vere "tenkte" fordi det er ei avslutta handling i fortid, men her er ikkje konsekvensar for notida viktig.
B. Pierre
Her er verba du skal bruke i oppgåve B:
Å opne – no opnar – i går opna – har opna
Å vere – no er – i går var – har vore
Å skrive – no skriv – i går skreiv – har skrive
Å dra – nå dreg – i går drog – har drege
Å sakne – no saknar – i går sakna – har sakna
Tips: Her skal tre av verba stå i presens perfektum, eitt av dei fordi handlinga skjedde i fortid, men har konsekvensar for notida, dei to andre fordi handlinga starta i fortid og framleis held på.
Forklaring til oppgåva
Eg opna brevet. Det var fullt av franske ord. Oi, tenkte eg.
Her skal alle verba stå i preteritum sidan dei viser til handlingar i fortid som er avslutta og ikkje har konsekvensar for notida. Dermed blir dei riktige verbformene "opna", "var" og "tenkte".
Pierre har skrive eit brev til meg.
Her skal verbet stå i perfektum: "har skrive". Det er fordi handlinga skjedde i fortid, men det har konsekvensar for notida.
Han har vore i tankane mine heilt sidan eg drog frå Frankrike for ti år sidan.
Det første verbet skal stå i perfektum sidan handlinga starta i fortid, men framleis held på. Dermed blir riktig verbform "har vore". Det andre verbet skal stå i preteritum: "drog". Det er fordi handlinga er avslutta og vi er opptekne av tidspunktet (for ti år sidan).
Eg har sakna han heile tida.
Her skal verbet stå i perfektum: "har sakna". Det er fordi handlinga starta i fortid og framleis held på.
C. Turen til Frankrike
Her er verba du skal bruke i oppgåve C:
Å reise – no reiser – i går reiste – har reist
Å bu – no bur – i går budde – har budd
Å besøke – no besøker – i går besøkte – har besøkt
Å bli – no blir – i går blei – har blitt
Tips: Her skal tre verb i presens perfektum, det eine fordi handlinga starta i fortid og framleis held på, dei to andre fordi handlinga i fortid har konsekvensar for notida.
Forklaring til oppgåva
Då eg var 17 år, reiste eg til Frankrike for å bli betre i fransk.
Her må det vere preteritum ("reiste") sidan det er den avslutta handlinga i fortid som er viktig, ikkje konsekvensen for notida.
Eg budde hos ein familie som var veldig snille.
Her skal det òg vere preteritum ("budde") sidan det er ei avslutta handling i fortid som er det viktige, ikkje konsekvensen for notida.
Eg har besøkt dei kvar sommar sidan eg var 17.
Her skal det vere presens perfektum ("har besøkt") sidan det er ei hending som starta i fortid og framleis skjer.
Eg har aldri angra på at eg drog, for eg blei veldig god til å snakke fransk.
Her skal det vere presens perfektum i den første setninga sidan det er konsekvensen av handlinga i fortid som er det viktige. Dermed blir det "har [...] angra". I den andre setninga skal det vere preteritum ("blei") sidan det er snakk om ei avslutta handling innanfor ein viss periode.
D. Avslutning på historia
Skriv fire–fem setningar som skal vere ei avslutning på historia om brevet frå Frankrike. Skriv på ark eller datamaskina. Lag tomme felt der verba skal stå i riktig form, slik som i dei tre oppgåvene over. Skriv verba som skal brukast, i infinitiv (å ...) i parentes.
Byt tekst med ein medelev. Fyll ut dei tomme felta.
Gå gjennom tekstane de har fylt ut. Diskuter om de har brukt riktig verbform. Spør ein lærar om de er usikre.
Oppgåve 4. Snakk saman!
I denne oppgåva skal de byte på å stille kvarandre spørsmål og svar. Målet er at den som svarer, skal øve på å bruke preteritum og presens perfektum på riktig måte.
Slik går de fram
Sit med ansikta mot kvarandre. Den som skal stille spørsmål, har pc-en framfor seg. Den andre skal svare. Byt når de er halvvegs.
De kan snu kortet for å sjå døme på svar. Det viktige her er at de sjekkar om de har brukt riktig verbform.
Spør læraren dykkar om de er i tvil om de bruker riktig verbform.
Oppgåve 5. Skriv sjølv
Skriv ein tekst på 50–100 ord. Tenk nøye over korleis du bruker preteritum og presens perfektum. Vel ei av oppgåvene under:
Skriv ein tekst om korleis og kvifor du flytta til Noreg. Du kan starte slik: "Hei, eg heiter ... Eg ... i Noreg ..."
Fortel om ein ferie du ein gong har vore på. Du kan starte slik: "Den beste ferien eg ..."
Fortel om ei artig hending frå livet ditt. Du kan starte slik: "Noko av det artigaste eg ..."
Les teksten din høgt for ein annan i klassen. Gi kvarandre tilbakemelding på om bruken av preteritum og presens perfektum er riktig. Spør læraren dykkar om de er i tvil.