Vegetarisme
Menneske som ikkje et kjøtt eller fisk, er vegetarianarar. Kosthaldet baserer seg på vegetabilske matvarer, som kornprodukt, grønsaker, belgvekstar, frukt, bær, potetar, nøtter, frø og planteoljar. Vanlegvis deler vi vegetarkost i tre ulike typar, avhengig av kva næringsmiddel som inngår.
- Lakto-vegetarisk kost
- er i hovudsak plantebasert kost, kan i tillegg inkludere mjølk og meieriprodukt.
- Lakto-ovo-vegetarisk kost
- er i hovudsak plantebasert kost, kan i tillegg inkludere både mjølk, meieriprodukt og egg.
- Vegankost
- er berre plantebasert kost, og ein avstår frå alle matvarer som stammar frå dyreriket, også egg, mjølk og honning.
Andre former for plantebasert kosthald
I tillegg til dei tre gruppene som er nemnde, finst det andre former for plantebasert kosthald, der det blir ete mest plantebaserte matvarer, men òg fisk eller kjøtt av og til. Desse gruppene er ikkje vegetarianarar i tradisjonell forstand, då vegetarianarar utelukkar kjøtt, fisk og sjømat frå kosthaldet sitt.
- Pescetarisk kost
- inkluderer fisk og sjømat, men ikkje kjøtt.
- Fleksitarisk kost
- inkluderer fisk, kjøtt og eventuelt andre animalske matvarer av og til.
- Semi-vegetarisk kost
- inkluderer kjøtt eller fisk sjeldnare enn ein gong i månaden.
Maten ein vegetarianar et, blir ofte kalla "helsekost". Det er ikkje alltid rett. Det går an å leve usunt på vegetarkost, som òg omfattar potetgull og cola, einsidig kosthald og overkokt mat.
Ein definisjon på helsekost er at det er fullverdige, vegetabilske næringsmiddel som er sette saman i riktig forhold, og som er laga på ein skånsam måte som gjer at næringsverdien er best mogleg bevart. Dagleg bruk av råkost inngår som ein viktig del av helsekostomgrepet.
Helsekost er med andre ord kost som er gunstig for helsa.
For at ei matvare – anten ei råvare, halvfabrikata eller eit ferdig produkt – skal kunne kallast vegetarisk, må ho vere heilt fri for alle animalske ingrediensar som kjem frå døde dyr. Ho må heller ikkje ha vore behandla eller framstilt ved hjelp av slike ingrediensar. Dette omfattar kjøtt, fisk, skaldyr og alle andre ingrediensar som har animalsk opphav.
Ei matvare er likevel vegetarisk om ho inneheld egg eller meieriprodukt, føresett at heller ikkje desse inneheld eller er omarbeidd med ingrediensar frå slaktedyr.
Nokre døme:
- Ein stor paella med berre nokre få reker er ikkje vegetarisk.
- Ein grønsakspizza med ost som inneheld animalsk løype (eit slakteprodukt) er ikkje vegetarisk. Ein grønsakspizza med ost utan løype, eller med mikrobiell løype, er derimot vegetarisk.
Blomkålsuppe med kumjølk er vegetarisk, men ikkje vegansk.
Lettyoghurt laga med gelatin er ikkje vegetarisk.
