Tre som materiale

Begrensa bruk

Bilete: Lone Ross Gobakken

Trestammen har ulike delar eller soner. Dei har ulike funksjonar:

Bork

er døde celler som vernar trestammen mot uttørking og skadar.

Bast

inneheld levande celler som leier næringsstoff frå blada til andre delar av treet. Bast blir òg kalla silvev.

Kambium

består av celler som deler seg. Det er her treet veks og "legg på seg".

Ved

er døde celler som leier vatn frå rota til alle delar av treet.

Yteveden

transporterer vatn og næringsstoff oppover i treet.

Kjerneveden

blir òg kalla merg. Dette er døde celler som bidreg til å halde treet oppe.

Vårved

er dei lyse og store cellene som blir danna om våren.

Sommarved

er dei små og mørke cellene som blir danna om sommaren.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Biorender

Nokre av eigenskapane til trevirke:

• stor styrke og stivleik i forhold til vekta, samanlikna med andre materiale
• låg varmeleidningsevne
• låg elektrisk leidningsevne
• lett å omarbeide og samanføye
• lett tilgjengeleg

At tre har låg varmeleidningsevne, gjer at det held godt på varmen. Derfor er tre eit varmt materiale å ta på. Det er ein god eigenskap når vi skal vere i nærkontakt med produktet, anten det er ei bordplate eller eit tregolv.

Sopp

Med tilgang på fukt vil sopp kunne bryte ned trevirket nokså raskt. Denne prosessen blir gjerne kalla ròte.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Epp

Insekt

Enkelte billearter borar seg inn i treverket og et det. Holromma som blir danna, kan òg brukast til å legge egg i. Førekomsten av billene er knytt til fukt i ved eller luft. Stokkmaur kan grave seg inn i treverk som er ròteskadd og lage reir i trevirket.

UV-stråling

Trevirke som blir utsett for sollys, vil over tid bli grått og sprøtt. Dette skuldast at energien i lyset bryt ned ligninet, det stoffet som held cellene i veden saman. Utan lignin vil veden bli laus og porøs.

Når vi skal bestemme oss for kva tresort vi skal bruke til konstruksjon eller for å lage gjenstandar, kan det vere nyttig å vurdere eigenskapar som

• kva fuktinnhald trevirket har
• kor mykje det krympar når det tørkar
• kor mykje det svell når det trekker til seg vatn
• kva styrke trevirket har
• kva tettleik trevirket har (densiteten)

Så lenge det er ein balanse mellom kor mykje trevirke vi tek ut frå skogen, og kor mykje som får vekse opp att, kan vi seie at tre er ein fornybar ressurs. Når treet veks, tek det opp $$ {\mathrm{CO}}_2$$ frå lufta. Dermed vil $$ {\mathrm{CO}}_2$$ bli bunde opp i trevirket, både i det levande treet og i produkt vi lagar. Når trea blir hogne, vil dei naturleg nok ikkje kunne ta opp meir $$ {\mathrm{CO}}_2$$. Ny skog som blir planta, vil på sikt kompensere for dette, men det tek mange år før $$ {\mathrm{CO}}_2$$-opptaket frå skogen er à jour igjen.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Knut Grønvold

Det aller meste av skogbruket i Noreg er underlagt standardar for berekraftig skogbruk. I desse standardane blir det mellom anna stilte krav til å gjennomføre miljøregistrering, rydde bekkar for hogstavfall og reparere køyreskadar i terrenget.

PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes)

CC BY-NC

Bilete: Kurt Desplenter

Dette er ei internasjonal merkeordning for tre- og papirprodukt som skal sikre berekraftig skogbruk. Det blir stilt ei rekke krav til korleis hogsten blir gjennomført for å kunne få bruke dette merket, mellom anna at ein skal

• kartlegge økologisk viktige område (nøkkelbiotopar)
• ta omsyn til spelplassar for storfugl og orrfugl
• setje att nokre store tre, tre langs bekkar og nokre døde tre

I tillegg blir stilt ei rekke krav til korleis skogen skal skjøttast før han blir hoggen.

FSC – Forest Stewardship Council

CC BY-SA

Bilete: Precisetti79

FSC er ei merkeordning som omfattar alle ledd i verdikjeda: skog, produsentar og ferdige produkt. For å kunne bruke dette merket blir det mellom anna stilt krav om å ikkje bruke tømmer frå

• ulovleg hogst
• skogar med høg verneverdi
• genmodifiserte tre
• produsentar som ikkje rettar seg etter "tradisjonelle rettar og borgarrettar"