Inndeling av tømmermannskledning

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Bjarne Skurdal

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Bjarne Skurdal

Det finst fleire typar ståande kledning. Når kledninga består av overliggarar som vi legg utanpå underliggarar, kallar vi ho for tømmermannskledning eller lektekledning (sjå bileta). Tømmermannskledning er vanleg å bruke som utvendig kledning på bustadhus. Vanlegvis bruker ein rektangulære materialar slik som på bilete, men det finst òg materialar med profilert kant.

🤔 Tenk over: Når vi skal montere tømmermannskledning, skal vi ikkje kløyve det første og det siste bordet for å lage symmetri slik vi må gjere med fliser og golvbord. I staden kan vi justere på noko anna. Kva då?

Når vi skal dele inn tømmermannskledninga på ein vegg med til dømes eit vindauge, må vi gjere éi inndeling av kledninga for veggen til venstre for vindauget, éi for veggen til høgre for vindauget og éi for sjølve vindauget (over og under vindauget). Årsaka er at det ofte skal vere ein underliggar på begge sidene som delvis overlappar vindaugsramma slik som på fotoet øvst på sida. Posisjonen til desse underliggarane er derfor (i stor grad) bestemd av breidda på vindauget. Dette kan føre til at mellomromma mellom overliggarane blir forskjellig for dei tre felta, slik som på fotoet av den raude veggen.

CC BY-SA

Bilete: Bjarne Skurdal

Vi skal montere tømmermannskledning på gavlveggen på eit hus. Materialane som skal brukast, har dimensjonen 19 x 148 mm. Vi skal berekne inndelinga til feltet over og under vindauget, som betyr å finne ut kor mange under- og overliggarar vi skal bruke, og kvar dei skal plasserast. Feltet er avgrensa av underliggarar på både høgre og venstre side av vindauget, sjå skissa. Lengda av feltet vi skal dele inn, målt frå ytterkant til ytterkant på dei to underliggarane, er som skissa viser, 1 350 mm.

Omlegg og dekningsmål

Omlegget – overlappet mellom over- og underliggar – skal minst vere lik tjukkleiken på borda. For kledning med tjukkleik 19 mm slik som her bør omlegget ligge i området 20–25 mm. Det er omlegget vi justerer for at det skal bli eit heilt tal underliggarar i feltet vi skal kle. I oppdraget her vel vi å setje det ideelle omlegget til 20 mm.

No kan vi berekne det ideelle dekningsmålet. Dekningsmålet er avstanden frå underliggar til neste underliggar (eller frå overliggar til neste overliggar), som skissa over viser. Det ideelle dekningsmålet er det dekningsmålet vi får med det omlegget vi tek utgangspunkt i.

🤔 Tenk over: Korleis kan vi rekne ut dekningsmålet ut ifrå omlegget og breidda på materialane?

Utrekning av dekningsmålet

CC BY-SA

Bilete: Bjarne Skurdal

På skissa er dekningsmålet avstanden frå 1) til 3). Dersom vi startar til venstre ved 1) på skissa, er avstanden fram til overliggaren ved 2) lik breidda av underliggaren minus eitt omlegg. Og avstanden frå 2) til 3) der dekningsmålet skal slutte, er òg lik breidda av overliggaren minus eitt omlegg. Vi får at dekningsmålet er lik breidda av underliggaren pluss breidda av overliggaren minus to omlegg.

Vi kan vise dette matematisk:

På skissa har vi definert følgande:

• Bordbreidde: b

• Omlegg: o

$$ \begin{array}{rcl}\mathrm{Dekningsmål} & =& b-o+\left(b-o\right)\\ & =& b-o+b-o\\ & =& 2b-2o\end{array}$$

Ein annan måte å seie dette på er at forskjellen på 2 bordbreidder og dekningsmålet er 2 omlegg.

Det ideelle dekningsmålet med desse materialane blir

$$ 2·148 \mathrm{mm}-2·20 \mathrm{mm}=256 \mathrm{mm}$$

Berekning av talet på underliggarar og overliggarar

No kan vi rekne ut kor mange slike dekningsmål det er plass til i feltet. For kvart dekningsmål får vi ein underliggar (og ein overliggar). Sidan dekningsmålet i utgangspunktet er 256 mm, skal det vere ein underliggar for kvar 256 mm i dette feltet. Sidan feltet både startar og sluttar med ein underliggar, må vi i berekninga trekke frå breidda av ein underliggar først, som skissa viser.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Bjarne Skurdal

I dømet på skissa over får vi at lengda på veggen består av 3 dekningsmål pluss breidda av ein underliggar.

Vi startar med å trekke breidda av ein underliggar frå lengda på feltet:

$$ 1 350 \mathrm{mm}-148 \mathrm{mm}=1 202 \mathrm{mm}$$

Vi må no finne ut kor mange dekningsmål det er plass til. Det betyr at vi må finne ut kor mange gonger talet 256 går opp i 1 202. Det gjer vi ved å dele:

$$ \frac{1 202 \mathrm{mm}}{256 \mathrm{mm}}=4,7$$

Vi må ha eit heilt tal dekningsmål. Dersom vi rundar ned til 4, betyr det at vi må redusere omlegget for at vi skal nå fram til enden av veggen. Sidan vi sette det ideelle omlegget til 20 mm, som er det minste tilrådde omlegget, rundar vi i staden oppover til 5.

Det blir derfor 5 dekningsmål på veggen. Sidan kvart dekningsmål har ein underliggar, blir det totalt 6 underliggarar i feltet over og under vindauget når vi reknar med dei to underliggarane på kvar si side av vindauget. Sidan dette feltet startar og sluttar med ein underliggar, blir talet på overliggarar éin mindre enn talet på underliggarar. Det blir derfor 5 overliggarar.

Berekning av det justerte dekningsmålet og plassering av underliggarane

No veit vi at på ei lengde på 1 202 mm skal vi ha 5 dekningsmål. Då kan vi rekne ut kor stort det justerte dekningsmålet, altså det reelle dekningsmålet, blir ved å dele lengda på talet på dekningsmål, 5:

$$ \frac{1 202 \mathrm{mm}}{5}=240,4 \mathrm{mm}$$

Avstanden frå venstre kant av ein underliggar og til venstre kant av den neste skal derfor vere 240,4 mm. Den same avstanden skal overliggarane ha. Vi kan lage oss ei oversikt over kvar underliggarane skal plasserast:

1. underliggar: $$ \mathrm{0 mm}$$
2. underliggar: $$ 240,4 \mathrm{mm}\approx 240 \mathrm{mm}$$
3. underliggar: $$ 2·240,4 \mathrm{mm}=480,8 \mathrm{mm}\approx 481 \mathrm{mm}$$
4. underliggar: $$ 3·240,4 \mathrm{mm}=721,2 \mathrm{mm}\approx 721 \mathrm{mm}$$
5. underliggar: $$ 4·240,4 \mathrm{mm}=961,6 \mathrm{mm}\approx 962 \mathrm{mm}$$
6. underliggar: $$ 1 202 \mathrm{mm}$$

Berekning av det justerte omlegget og plassering av overliggarane

Vi kan rekne ut det justerte omlegget ved å bruke formelen lenger oppe på sida som seier at dekningsmålet er lik breidda av underliggaren pluss breidda av overliggaren minus 2 omlegg.

🤔 Tenk over: Korleis reknar vi ut det justerte omlegget?

Vi kan rekne det ut slik:

$$ \frac{2·148 \mathrm{mm}-240,4 \mathrm{mm}}{2}=27,8 \mathrm{mm}\approx 28 \mathrm{mm}$$

Omlegget er litt større enn det som er tilrådd, men det må vi leve med. Etter at vi har montert underliggarane, set vi eit merke 28 mm frå den høgre kanten på kvar underliggar (unnateke den siste). Der skal den venstre kanten av overliggarane komme.

Kontroll av berekningane

Vi kan kontrollere berekningane ved å legge saman alle dei 5 dekningsmåla pluss den eine underliggaren vi har i tillegg. Dette blir

$$ 5·240,4 \mathrm{mm}+148 \mathrm{mm}=1 350 \mathrm{mm}$$

Inndelinga stemmer sidan vi fekk lengda på feltet som svar.