Kva er karakterfri vurdering?
Karakterfri vurdering er ei formativ vurdering som gir elevane ei skriftleg eller munnleg tilbakemelding på kva dei har fått til, og kva dei kan arbeide vidare med for å få eit endå betre resultat. Det blir ikkje sett talkarakterar. Det skal helst ikkje brukast formuleringar som seier noko om grada av måloppnåing, då desse er tett knytte til karakterskalaen.
Du kan bruke karakterfri vurdering på all undervegsvurdering, eller du kan velje å setje karakter på somme større elevarbeid undervegs i skuleåret. Mange må setje karakterar etter 1. termin, men dette kan rektor gi fritak frå. Alle må setje sluttkarakterar til 2. termin.
Kvifor kan det vere lurt å droppe karakterar?
Kor ofte klagar elevar på karakteren du har sett? Kor mykje tid bruker du på å forsvare og grunngi for eleven? Kanskje må du gjenta og utdjupe kommentarane du allereie har gitt. Mange erfarer at elevane er veldig opptekne av karakteren og mindre opptekne av kva dei kan forbetre.
Du opplever kanskje òg at dei som har fått ein karakter dei er nøgde med, ikkje bruker kommentarane dine når dei skal levere eit nytt arbeid. Det blir for mykje fokus på talet, og for lite på kva dei har meistra, og kva som står att av læringsarbeid. Målet med karakterfri vurdering er å dreie fokuset over på læring og bort frå karakterjaget.
Kva seier forskinga?
Foreløpig er det lite forsking på dette feltet. Det er heller ikkje så lett å trekkje konklusjonar på bakgrunn av studiane som finst, men eit fellestrekk er at dei alle understrekar kor viktig det er med læringsfremjande tilbakemeldingar. Fleire av studiane viser òg at det ligg ei sterk forventing til å få karakterar hos elevane, men at det er stor forskjell på korleis elevane opplever at karakterar påverkar læring.
Litt om forsking på karakterfri undervisning
Ein norsk studie på lærarar som har prøvd ut karakterfri vurdering, viser at dei i hovudsak har positive erfaringar. Dei oppgir at dei bruker meir tid på læringsfremjande tilbakemeldingar og mindre tid på å grunngi karakterar.
Lærarane rapporterer òg om at innsatsen hos elevane ikkje blir dårlegare av ei slik ordning, og at ho skaper mindre stress hos mange elevar. Du kan lese meir om dette i Eriksens og Elstads artikkel om studien: Norsklæreres erfaringer med karakterfritt semester: rom for forbedringsinnsats hos eleven og større fokus på læringsfremmende tilbakemelding fra læreren? (utdanningogpraksis.no).
Ein dansk studie kalla Midtvejsnotat: Forsøg med karakterfri 1. g-klasser (eva.dk) tek for seg haldningane elevar har til karakterar og karakterfri vurdering. Han viser at elevar kan bli usikre om dei ikkje veit korleis dei ligg an fagleg, og at dei synest karakterar er ei anerkjenning av skulearbeidet. Samtidig svarer elevane at fråværet av karakterar påverkar klassemiljøet positivt; dei samanliknar seg mindre med andre, og dei hjelper kvarandre meir.
Nær elevane blir spurde om kva dei vil velje av karakterfri vurdering, berre karakterar eller ein kombinasjon av karakterar og tilbakemeldingar, er det berre 3 % som berre vil ha karakterar. 86 % ønskjer kombinasjonen. Samtidig svarer mange elevar at dei ønskjer seg færre karakterar undervegs. Dei er klare på at det er tilbakemeldingane som hjelper dei til fagleg utvikling, og dei understrekar kor viktig det er med gode og hyppige tilbakemeldingar.
Ruth Butlers studiar (scholar.google.com) blir ofte brukte som kjelde til å hevde at samanlikna med å setje berre karakter, gir karakter med kommentarar nesten like liten innverknad på læringsarbeidet til eleven. Thomas Gusky nyanserer dette i artikkelen Grades versus Comments: What Does the Research Really Tell Us? (tguskey.com).
Slik blir karakterar brukte
Det er lang tradisjon i det å setje karakter på alle arbeid ein elev leverer inn til vurdering. Læraren gir eit tal på ein skala som skal gi eleven informasjon om kvaliteten på arbeidet. Mange elevar og foreldre forventar karakterar, og dei legg òg ganske stor vekt på desse.
Lærarane har òg eit krav på seg til å setje ei summativ vurdering i form av karakterar ved terminslutt. Karakterane ved avslutta skulegang blir brukte til å sortere elevar og avgjere kven som kjem inn på kva studiar.
Karakterar blir òg brukte i undervegsvurderingar, der ein tenkjer at karakteren er ein del av den formative vurderinga. Då er det gjerne ei munnleg eller skriftleg tilbakemelding, i tillegg til ein karakter, som blir sett på heilskapen.
Kan karakterar motivere?
Svaret er ja, men det gjeld først og fremst elevar som får gode karakterar, og som synest det er lett å følgje med i timane på skulen. Elevar som ikkje har så lett for å følgje med, blir demotiverte av dårlege karakterar.
Når elevar oppgir at dei helst vil ha både karakterar og tilbakemeldingar, handlar dette i stor grad om at karakterane gir informasjon om korleis dei klarer seg fagleg. Det er tilbakemeldingane som hjelper dei til å nå karaktermålet dei har sett seg.
Til refleksjon: I studiane vi refererer til over, blir det vist kor viktige gode tilbakemeldingar er, og at karakterar kan opplevast som stressande og demotiverande for mange elevar, men ikkje for alle.
Kva betyding kan det ha for vurderingspraksisen din?
Vurdering for læring
Vurdering for læring (VFL) har vore eit viktig satsingsområde i skulen i fleire år, og det blir òg spegla i den nye versjonen av Kunnskapsløftet (LK20): Vurderinga skal fremje læring og utvikling.
LK20 - frå Overordnet del
Vurderingen av elevenes faglige kompetanse skal gi et bilde av hva elevene kan, men et sentralt formål med vurderingen er også å fremme læring og utvikling. Kartlegging og observasjon av elevene er virkemidler for å følge opp den enkelte og for utvikling av skolens praksis[...]
Skolen og lærerne må balansere behovet for god informasjon om elevenes læring og uønskede konsekvenser av ulike vurderingssituasjoner. Uheldig bruk av vurdering kan svekke den enkeltes selvbilde og hindre utviklingen av et godt læringsmiljø.
Ifølgje Utdanningsdirektoratet har vurderingspraksisen betyding for elevar og lærlingar si lærelyst og sjølvkjensle. Dei har sett opp nokre viktige prinsipp for undervegsvurderinga i fag (LK20).
Elevar, lærlingar, lærekandidatar og praksisbrevkandidatar skal
delta i vurderinga av eige arbeid og reflektere over eiga læring og den faglege utviklinga
forstå kva dei skal lære, og kva som blir forventa av dei
få vite kva dei meistrar
få råd om korleis dei kan arbeide vidare for å auke kompetansen sin
Til refleksjon:
Desse prinsippa krev mykje av læraren, ikkje minst med tanke på korleis dei blir kommunisert med elevane.
I kva grad kan ein karakter bidra i kommunikasjon om læring?
Korleis lykkast med karakterfri vurdering?
Du bør gjere elevane trygge
Viss du har elevar som er vande med å få karakterar på alt dei leverer, må du sannsynlegvis bruke ein del tid på "avlæring", opplæring og motivering. Elevane må forstå kvifor dei ikkje får karakter, og dei må kjenne seg trygge på at dei får nok informasjon om korleis "dei ligg an" i faget. Du må gi elevane tid til å jobbe med tilbakemeldingane du har gitt og leggje til rette for rettleiing ansikt til ansikt. Elevane må stole på at de har same mål: at eleven skal utvikle den faglege kompetansen sin.
Du bør gi gode kommentarar og "nok" informasjon
Ofte veit elevane korleis dei ligg an i faget. Dei har med seg vurderingar frå ungdomstrinnet, og ofte treffer dei ganske godt på eigenvurdering. Likevel kan somme elevar ha behov for at du stadfestar dette, og dei bør få vite at dei kan få ei karaktervurdering når dei vil. Då kan du ta ein samtale der du antydar kva karakter du ville sett om sluttkarakteren i faget måtte setjast akkurat no. Prøv å styre unna karakterar på enkeltarbeid, men ha fokus på kva eleven bør jobbe med vidare.
Det er òg avgjerande for god karakterfri vurdering at tilbakemeldingane er "framovermeldingar" – noko eleven kan bruke for å kome vidare i læringsprosessen.
Dei gode framovermeldingane
Ved å bruke vurderingskriteria til oppgåva som utgangspunkt blir kommentarane konkrete og gjenkjennbare. Då ven òg eleven seg til å bruke dei som utgangspunkt for eige arbeid.
Hugs at alle som får ei form for vurdering av det dei har gjort, er sårbare. Det er lettare å ta imot råd om forbetring om tilbakemeldingane er omsynsfullt formulerte.
Dette er døme på konstruktive og omsynsfulle tilbakemeldingar:
Eg foreslår at du bruker eit anna døme her, fordi ...
Kanskje du heller kan skrive ..., fordi ...
Ein annan måte å formulere dette på kan vere ...
I tillegg til kommentarar i teksten bør du skrive ei kort oppsummering til slutt. Oppsummer gjerne punktvis.
Å gi ros er minst like viktig som å peike på det som kan bli betre. Det handlar ikkje berre om å gjere mottakaren glad, men å få hen til å halde fram med det hen er god til. Om du skriv "I denne teksten har du brukt relevante og seriøse kjelder", så er det store sjansar for at eleven din vil bite seg merke i det og halde fram med å bruke relevante og seriøse kjelder.
Ekstratips til skriftlege tilbakemeldingar: Marker rosen med ein positiv farge. Viss alle positive tilbakemeldingane til dømes blir markert med grønt, så lyser rosen mot eleven din når hen opnar teksten for å lese tilbakemeldingane.
Kjelder
Utdanningsdirektoratet. (2020).God underveisvurdering. Henta frå https://www.udir.no/laring-og-trivsel/vurdering/om-vurdering/underveisvurdering/
Utdanningsdirektoratet. (2020). Overordna del: Undervisning og tilpassa opplæring. Henta frå https://www.udir.no/lk20/overordnet-del/3.-prinsipper-for-skolens-praksis/3.2-undervisning-og-tilpasset-opplaring/?kode=nor01-06&lang=nob
Danmarks evalueringsinstitut. (2018). Midtvejsnotat: Forsøg med karakterfri 1. g-klasser. Henta frå https://www.eva.dk/ungdomsuddannelse/midtvejsnotat-forsoeg-karakterfri-1-g-klasser
Eriksen, H. & Elstad E. (2019). Erfaringane til norsklærere med karakterfritt semester: rom for forbedringsinnsats hos eleven og større fokus på læringsfremmende tilbakemelding fra læreren? Nordisk tidsskrift for utdanning og praksis. Henta frå https://utdanningogpraksis.no/index.php/up/article/view/1968/3747