Teoriar om interkulturell kommunikasjon
Kultur er eit komplekst omgrep, og innhaldet i omgrepet har forandra seg i takt med korleis samfunnet har endra seg. Globaliseringsprosessen og ny kommunikasjonsteknologi har ført til store endringar i korleis vi stiller oss til kvarandre. Kolonitida førte til at ulike kulturar kom i kontakt med kvarandre, men i eit ujamt maktforhold der den vestlege kulturen dominerte og undertrykte dei koloniserte kulturane. I dag kjem dei fleste menneske på kloden i kontakt med svært mange ulike kulturelle impulsar, gjennom internett, reiser og innvandring.
Gjennom kulturell kontakt får vi nye kulturelle element frå andre kulturelle fellesskapar, noko som har gått føre seg så lenge menneske har flytta på seg. Hybridisering er eit omgrep som beskriv denne blandinga og tilpassinga av kultur.
Interkulturell kommunikasjon
Omgrepet interkulturell kommunikasjon beskriv kommunikasjon mellom aktørar som har ulike kulturelle ståstader. Mens dette tidlegare handla om korleis vi kan møte menneske i "framande" kulturar, er det i dag like viktig å forstå korleis menneske i same samfunn kan leve og forstå kvarandre i eit meir likeverdig samspel.
Her skal vi bli kjende med ulike analysemodellar som bygger på desse to ulike perspektiva på interkulturell kommunikasjon.
Tenk over / diskuter
I kva situasjonar i arbeidslivet trur du at du kan få bruk for kunnskap om interkulturell kommunikasjon?
Det finst fleire modellar som beskriv kulturforskjellar. Fleire av desse er nyttige når du skal analysere kultur og kommunikasjon.
Kulturfiltermodellen
Denne modellen vart utvikla av Øyvind Dahl og bygger på prosessmodellen for kommunikasjon. Den prøver å vise korleis bakgrunn, erfaring og kulturelle faktorar dannar eit slags filter som påverkar korleis vi innkodar og avkodar meldingar. Viss avsendar og mottakar har svært ulik kulturell bakgrunn, vil dette gjere at den intenderte tydinga i ei melding ikkje er heilt lik den mottekne tydinga. Det er viktig å ikkje sjå på kulturfiltera som noko altfor statisk, men noko som kan romme eit dynamisk kulturomgrep.
Hofstedes kulturdimensjonar
Hofstedes kulturdimensjonar er ein modell som kan brukast for å seie kva som pregar kulturbakgrunnen til partane i interkulturell kommunikasjon. Du kan lese om desse dimensjonane i artikkelen "Kulturelle verdiar i kommunikasjonen" og artikkelen "Kulturelle dimensjonar: individualisme vs. kollektivisme".
Isfjell-modellen
Denne modellen peiker på at kultur består av både synlege og usynlege aspekt. Det var sosialantropologen Edward T. Hall som stod bak modellen, som deler kultur inn i eit overflatenivå og eit skjult nivå.
Overflatenivået av ein kultur er dei synlege og eksplisitt uttalte elementa som pregar kulturen, og som deltakarane i ein kultur kan beskrive for deg viss du spør. Viss du gjer noko som kjem i konflikt med kulturelle kodar på dette nivået, vil du få klar beskjed om det. Men på same måte som med isfjell, utgjer dei synlege delane av kulturen ein mindre del enn dei usynlege.
Under overflata har vi dei umedvitne aspekta av kulturen, det som definerer kva som blir sett på som normalt. Du vil få reaksjonar viss du bryt med det normale, sjølv om reglane som definerer dette, ikkje er eksplisitte. Her ligg òg dei mest djuptliggande kulturelle elementa som verdiar, verkelegheitsforståing og verdsbilete. Dette dannar grunnlaget som dei andre nivåa kviler på. Å forstå kulturelle forskjellar på dette nivået kan vere svært viktig for å unngå misforståingar i interkulturell kommunikasjon.
Ein annan innfallsvinkel til analyse av interkulturell kommunikasjon bygger på hermeneutikken, som er ei teoretisk grein som er oppteken av tolking. Fokuset ligg ikkje på kulturforskjellar, men på kva som skjer med aktørane i sjølve forståings- og tolkingsprosessen. Filosofen Hans-Georg Gadamers omgrep forståingshorisontar er heilt sentralt i denne modellen. Det inneber dei umedvitne haldningane og oppfatningane som du har på eit gitt tidspunkt, som individ og som arvtakar av nasjonale og kulturelle kunnskapsformer og tradisjonar.
Denne horisonten utgjer den ståstaden du har i møte med ein bodskap, og han formar korleis du fortolkar og forstår bodskapen. Men alt du møter på denne måten, blir deretter ein del av forståingshorisonten din, slik at denne heile tida er i utvikling.
Korleis bruke dette perspektivet i ein analyse?
Kommunikasjonsforskar Iben Jensen ser på interkulturell kommunikasjon som ein kontinuerleg prosess mellom partar som forstår seg sjølve som kulturelt ulike (Jensen, 2004). For å analysere interkulturell kommunikasjon må du utforske forståingshorisonten til partane, eller erfaringsposisjonar, som ho kallar det, i tillegg til dei ulike kulturelle presupposisjonane og den kulturelle sjølvforståinga til partane. Desse omgrepa kjem frå Jensens analysemodell:
Erfaringsposisjonen din er altså ståstaden din i kommunikasjonen. Han er basert på dei individuelle erfaringane dine, men han er farga av den sosiale og kulturelle posisjonen din. Kjønn, alder, oppvekst og klasse vil prege erfaringane dine. I ein analyse er det derfor relevant å sjå etter kva erfaringar partane uttrykker, og korleis erfaringsposisjonane påverkar korleis dei fortolkar bodskapane som blir kommuniserte. Vi må òg spørje korleis erfaringsposisjonen påverkar korleis partane tek omsyn til kulturen, som utanfor eller innanfor.
Omgrepet kulturell presupposisjon beskriv kjensler, haldningar og oppfatningar vi har om "dei andre", dei som ikkje er ein del av den kulturelle fellesskapen vi kjenner tilhøyrsel til. Jensen bruker òg diskursomgrepet, og ho seier at dei kulturelle presupposisjonane er konkrete ytringar av diskursar som styrer kategoriseringa og representasjonen av grupper i eit samfunn. I ein analyse er det då relevant å spørje om korleis "dei andre" blir skildra i kommunikasjonen.
Kulturell sjølvforståing handlar om å analysere korleis partane forstår kulturelle fellesskapar som dei sjølve er ein del av. Kva for nokre kulturelle fellesskapar identifiserer deltakarane seg med? Korleis er den kulturelle identiteten i relasjon til "dei andre"? Ligg det ei idealisering av eigen kultur i nedvurderinga av kulturen til "dei andre"?
Omgrepet kulturelle fikseringspunkt beskriv tema som får eit spesielt fokus i kommunikasjonen mellom menneske som opplever at dei har ulik kulturell tilhøyrsel. Dette er tema som begge identifiserer seg med, som kan vekke sterke kjensler, og som dei posisjonerer seg ulikt i forhold til.
Tenk over / diskuter
Kva tenker du er styrker og svakheiter ved dei to ulike perspektiva på interkulturell kommunikasjon?
Bhabha, H. (1994) The Location of Culture. New York: Routledge.
Cardon, P. W. (2008). A Critique of Hall's Contexting Model: A Meta-Analysis of Literature on Intercultural Business and Technical Communication. Journal of Business and Technical Communication. https://www.researchgate.net/publication/240709593_a_critique_of_hall's_Contexting_ModelA_Meta-Analysis_of_Literature_on_Intercultural_Business_and_Technical_Communication
Dahl, Ø. (2009). Møter mellom mennesker. Interkulturell kommunikasjon. Gyldendal Akademisk.
Jandt, F. E. (2017). An Introduction to Intercultural Communication Identities in a Global Communication. (9. utg.). Sage.
Jensen, I. (2004). The Practice of Intercultural Communication: reflections for professionals in cultural encounters. I G. Titley (Red.), Resituating culture (s. 81–92). Council of Europe.
Mambrol, N. (2016, 8. april). Homi Bhabha's Concept of Hybridity. Literary Theory and Criticism. https://literariness.org/2016/04/08/homi-bhabhas-concept-of-hybridity/
Tjønneland, E. (2018, 18. juli). Hans-Georg Gadamer. I Store norske leksikon. https://snl.no/hans-georg_gadamer