Hopp til innhold
Øvelse

Guktie saemieh bïerkenin

Guktie lij åvtesne? Guktie saemieh jieliejin jïh bïerkenin mijjen eatnamisnie?
Stoerrejohke mij Nååmesje-jaavran galka. Guvvie.
Stoerrejohke. Bilde: Nils P. Joma / CC BY-NC-SA 4.0

Daelie lïerh

Ånnetji saemiej jieleme-vuekiej bïjre

  • mah jieleme-vuekieh utnin

  • guktie årroejin jïh johtehtjadtin

  • mestie jïh guktie bïerkenin

Lohkh jïh lïerh!

Saepmie

Dajve gubpene saemieh jielieminie lea saemiej eatneme, Saepmie. Daate dajve njieljie rïjhkine; Nöörjesne, Sveerjesne, Soemesne jïh Russlaantesne. Saemieh leah aalkoe-almetjh daennie dajvesne.

Baakoeh
aalkoe-almetjh
urfolk
eatneme
land, landskap; jorden
Nöörje
Norge
Russlaante
Russland
Saepmie
samenes land; Sameland
Soeme
Finland
Sveerje
Sverige

Vijreme, bivteme jïh gööleme

Baektie-guvvieh Fleeten njuenesne, Härjedaelesne. Guvvie.
Baektie-guvvieh Fleeten njuenesne. Bilde: Bengt A. Lundberg / CC BY 4.0

Voestes almetjh dahkoe böötin jïenge-aejkien mænngan medtie 11 000 jaepiej juassah. Vijreme, bivteme jïh gööleme joekoen vihkele noerhte-dajvine orreme. Gellene lehkesne maehtebe spaenjie-guvvieh jïh spaenjie-tjaalegh dehtie tïjjeste gaavnedh. Daah jieleme-vuekieh vihkele orreme saemiej jieliemisnie don raejeste daan raajan.

Baakoeh
bivteme
fangst
daan raajan
til nå
don raejeste
fra da
gööleme
fiske
jieleme
liv, næring
jieleme-vuekie
levemåte, næringsvei
jïenge-aejkie
istid
juassah
siden (om tid)
lehkie
sted (ubestemt)
spaenjie-guvvie
hellemaling
spaenjie-tjaalege
helleristning
vijreme
jakt

Båatsoe

Bovtse jïh almetje gïertesne. Guvvie.
Bovtse jïh almetje. Bilde: Christoffer Regild / CC BY-NC-SA 4.0

Dovletje saemieh gedtieh, jeatjah juvrh jïh ledtieh vijrin jïh bivtin. Gellene lehkesne maehtebe vijreme-svaalkh dehtie tïjjeste gaavnedh.

Mænngan saemieh eelkin bovtsh deemedh jïh bovtsigujmie gïehtelidh. Guhkiem båatsojne aaj gïehtelamme.

Gedtie jïh bovtse joekoen vihkele saemide orreme, destie beapmoeh åadtjoejin jïh vaarjoeh jïh gaamegh gåaroejin.

Baakoeh
bivtedh I
fangst
deemedh VI
temme
dovletje
gamle tider
gedtie
villrein
gïehtelidh
holde på med
gåarodh II
sy
juvre
dyr
ledtie
fugl
vijredh VI
jakte
vijreme-svaalke
fangstgrop
åadtjodh II
få

Beapmoeh

Niestiem vaeltieminie. Guvvie.
Niestiem vaeltieminie. Bilde: Inger Marie Gaup Eira / CC BY-SA 4.0

Saemieh hijvenlaakan bïerkenin destie mestie eatnamistie vïedtjin. Beapmoeh mah utnin lin ovmessie bearkoeh jïh guelieh, maelieh, mielhkieh, munnieh, muerjieh jïh sjædtoeh.

Jeatjah jis beapmoeh åestiejin jallh mejnie joem låtnoejin, goh jaavvoeh, prïhtjegh jïh dïjnehkh.

Baakoeh
bïerkenidh
berge seg
låtnodh II
bytte
vïedtjedh IV
hente
åestedh I
kjøpe

Gåetieh

Derhvie-gåetie. Guvvie.
Derhvie-gåetie. Bilde: Saemien Lohkemejarnge / CC BY-NC-SA 4.0

Saemieh lin juhtijh almetjh mah sijjeste sæjjan johtehtjadtin jaepie-boelhki mietie. Utniejin gellie sijjieh gusnie årroejin. Derhvie-gåetieh utnin jallh låavth-gåetiem tseegkin gellene lehkesne.

Gåetieh darjoejin moerijste, biessijste, derhvijste jïh jeatjah ïebnijste.

Baakoeh
biessie
never
derhvie
torv
derhvie-gåetie
torvgamme
ïebne
emne, materiale
johtehtjadtedh IV
flytte fra sted til sted, nomadisere
juhtijh almetjh
flyttende folk, nomadiserende
låavth-gåetie
teltgamme
moere
tre; ved
tseegkedh VI
sette opp

Guktie johtehtjadtin

Bovtsh, gïerehtsh jïh saemieh. Guvvie.
Saemieh krievvine jïh gierehtse-råantjoejgujmie. Bilde: O. Hægglund / CC BY-NC-SA 4.0

Daelvege tjoejkin jïh gierehtse-råantjoejgujmie vööjin. Giesege veedtsin jïh tjimhkeme-råantjoeh guedtije-viehkine utnin. Bïenje aaj saemiej buerie viehkiehtæjja.

Treavkah jïh gierehtsh darjoejin moerijste, aaj svæhkah jïh gæjsah. Gaajhkh mejtie daarpesjin jïjtjh darjoejin.

Baakoeh
daarpesjidh
trenge, behøve
gierehtse
pulk
gierehtse-råantjoe
pulkrein, kjørerein
guedtije-viehkie
bærehjelp
gæjsa
kløvkurv
råantjoe
kastrert reinokse
svæhka
kløvsal
tjimhkeme-råantjoe
kløvrein
tjoejkedh IV
gå på ski
treavka
ski
viehkiehtæjja
hjelper
vuejedh I
kjøre

Vætnoe

Guksie maam Ingvar Labj dorjeme. Guvvie.
Guksie. Bilde: Ingvar Labj, Marit M. Fjellheim / CC BY-SA 4.0

Vaarjoeh jïh gaamegh, dïrregh jïh deerpegh jïjtjh darjoejin ovmessie ïebnijste. Daagkerh ïebnh dueljieh, gaamesh, gaalloeh, skåerrieh, soenh, moerh, fijferh, baarhkoeh, biessieh, veadtah jïh tjåervieh mejgujmie vytnesjin.

Jeatjah jis ïebnh åestiejin jallh mejnie joem låtnoejin, goh ålloeh, skrovrh, ditnieh, gearketjh, staelieh jïh sïlph.

Baakoeh
baarhkoe
bark
biessie
never
deerpegh
utstyr, fornødenheter
dïrregh
redskaper
ditnie
tinn
dueljie
skinn (med hår)
fijfere
rilkule
gaalloe
skalleskinn
gaamesh
bellinger, leggskinn
gearketje
liten perle
låtnodh II
bytte
moere
tre
sïlpe
sølv
skrovre
klede
skåerrie
beredet skinn (uten hår)
soene
sene, senetråd
staelie
stål
tjåervie
horn
veadtah
rottåg (røtter)
vytnesjidh
arbeide, drive håndarbeid
ålloe
ull

Darjoeh laavenjasside!

Vaestedh!

Verbe «bïerkenidh» båata maadth-baakoste «bearkoe». Man åvteste, datne vïenhth?

Soptsesth!

Veeljh aktem teemam, man bïjre daelie lohkeme, jïh soptsesth guktie saemieh åvtesne jieliejin jïh bïerkenin.

Veeljh v.g. jieleme-vuekiem, beapmoem, vaarjoem, gåetiem jallh vætnoem.