Fotosyntesen

Alle dei grøne plantene driv fotosyntese. Plantene tek opp karbondioksid (CO₂) og vatn (H₂O) og produserer sukker/glukose (C₆H₁₂O₆) og oksygen (O₂). Plantene bruker energien frå lyset til å drive fotosyntesen. Ute i naturen og på åker og eng er det sola som er lyskjelda. I veksthuset, eller i stova, kan vi gi ekstra lys frå lamper.

Byggemateriale

Sukkeret som plantene produserer i fotosyntesen, er byggematerialet deira. Sukkeret blir til dømes bygd inn i cellulosen som vi finn i trestammane, i stivelsen i poteta eller kornet, eller i proteinet til plantene. Litt forenkla kan vi seie at sukkeret er byggemateriale som plantene bruker for å vekse og bli større.

Energi

Sukkeret blir òg brukt som energikjelde, og denne energien blir frigjord i det vi kallar respirasjonen. Energien frå respirasjon bruker plantene til livsaktivitet som til dømes blomstring, fruktsetjing eller stofftransport.

Lagring

Plantene kan òg lagre ein del av sukkeret. I poteta eller kålrota er sukkeret danna om til stivelse som fungerer som opplagsnæring. Dette er som ei matpakke dei skal ta av neste vår før planta kjem i gang med fotosyntese igjen. Vi må hugse at potetknollane eller kålrota som vi tek opp på hausten, eigenleg er eit ledd i formeiringa til desse artane. Potetknollen og kålrota skal overvintre ute på åkeren og danne nye planter til våren.

Kloroplastar – små korn med klorofyll

Fotosyntesen føregår i cellene i dei grøne plantedelane, til dømes blada. I cellene her finn vi kloroplastar, som er små korn inne i cellene. Inne i desse korna er det skiver eller sekkar (granum) der kvar skive eller sekk er pakka inn i ein membran som inneheld klorofyll. Det er klorofyllet som gir den grøne fargen på blada.

Fotosyntese = lysreaksjon + calvinsyklus

Det er klorofyllet som fangar energien i lyset, og membranane fungerer nesten som solcellepanel. Denne prosessen blir kalla lysreaksjonen. Energien blir send vidare til andre delar i kloroplasten og brukt til å drive prosessen der karbondioksid blir bunden og blir til sukker (calvinsyklus).

For oss som skal produsere korn, gras, grønsaker, blomstrar eller frukt, er det viktig at vi legg forholda best mogleg til rette for at plantene får drive ein så effektiv fotosyntese som mogleg. Det følgande er viktige faktorar i dette arbeidet:

• lys: Utan lys stoppar fotosyntesen. I veksthus kan vi gi vi ekstra lys for meir effektiv fotosyntese.

• vatn: Sjølve fotosyntesen krev lite vatn. Men vatn er viktig for å halde plantene saftspente slik at spalteopningane er opne og plantene kan ta opp CO₂ som er viktig for fotosyntesen.

• næring: Næringsmangel vil generelt hemme alle prosessar i plantene.

• temperatur: I områda våre er fotosyntesen, som andre prosessar i plantene, mest effektiv rundt 20–25 ^oC.

• CO_2: Utan CO₂ stoppar fotosyntesen. Utandørs er ikkje mangel på CO₂ noko problem, men i veksthus er det vanleg å gi ekstra tilskot av CO₂ for at fotosyntesen skal bli meir effektiv.