Kva var tungetaledebatten?

Når du skal forstå bakgrunnen for tungetaledebatten, kan det vere nyttig å lese nokre utdrag frå modernistisk lyrikk som kom ut i Noreg etter andre verdskrigen.

Utdrag 1 – frå Gunvor Hofmos dikt "Fra en annen virkelighet":

Å, om jeg var en sten
som kunne rumme denne tomhetens tyngde,
om jeg var en stjerne
som kunne drikke denne tomhetens smerte,
(Hofmo, 1948)

Utdrag 2 – frå Erling Christies dikt "Spranget"

Å brønner av glemsel
tanken hvirvlende hen
som en sten
mot erindringens bunn av bilder
hvirvlende gjennom
blå varianter av ordløs glede.
(Christie, 1954)

Ein som ikkje likte modernistisk lyrikk – ja, som faktisk blei veldig provosert av det – var ei av kjempene i norsk litteraturhistorie: Arnulf Øverland. Øverland hadde ein sterk posisjon i Noreg etter andre verdskrigen (1939–45) fordi han tidleg åtvara mot faren ved nazismen i diktet "Du må ikke sove" (1937). Han hadde også vore ei tydeleg stemme mot okkupasjonen under krigen, og han sat i både tysk fengsel og konsentrasjonsleir.

"Modernismen er tungetale"

Gjennombrotet til modernismen i norsk litteratur i etterkrigsåra provoserte altså ein etablert forfattar som Arnulf Øverland (1889–1968). Øverland meinte at det var nødvendig å setje ord på erfaringane frå krigsåra, men ikkje i form av oppstykka, fragmenterte dikt i fri form. Det var ikkje lyrikk, ifølgje Øverland. I foredraget ”Tungetale fra Parnasset” (1953) tok han eit oppgjer med det modernistiske formspråket. Her er eit utdrag:

Der finnes massevis av eksempler på en lyrikk som er absolutt ubegripelig – hvor der overhodet ikke finnes en setning som gir nogen mening, eller to ord som har sammenheng med hverandre. […] Dette går igjen i alle kunstarter. Vi har fått en tonekunst uten melodi, en billedkunst uten form og en ordets kunst uten mening.
(Øverland, 1953/1954, s. 228–229)

Du kan lese heile foredraget "Tungetale fra Parnasset på nb.no.

Øverland skulda modernistane for å drive med "tungetale". Tungetale er noko vi ofte knyter til enkelte kristne miljø: Personar som meiner at dei er i ein slags religiøs ekstase, snakkar eit språk som er uforståeleg for andre enn dei sjølve.

Ein annan kjend diktar som støtta Øverland, var André Bjerke. I ei bokmelding av debutsamlinga til modernisten Erling Christie skreiv Bjerke slik om eit av dikta:

Slik kan man jo sette opp en hvilken som helst avisartikkel om prisindeks eller annonse for fruktsalt – det blir ikke dikt av den grunn. Det siterte "verset" er ikke bare prosa, men usedvanlig tungrodd og kluntet prosa. En prosa som ikke engang ville kunne passere i en fruktsalt-annonse. (Bjerke, 1954/1979, s. 121)

Øverland og Bjerkes ironiske og knallharde oppgjer med modernismen møtte motstand. Dei modernistiske lyrikarane Paal Brekke og Erling Christie peikte på at Bjerke og Øverland var konservative og ikkje aksepterte at kunsten utviklar seg. Erling Christie beskriv det slik:

Poesiens bitreste fiende er den forherdede leser: leseren som lever i et museum av allerede tenkte tanker og følte følelser, leseren som vet hva han skal tenke og føle, uten selv å gjøre noen av delene – og som reagerer aggressivt når en forfatter minner ham om at han ikke gjør det. (Christie, 1958, s. 31)

Ingen gjekk sigrande eller tapande ut av debatten mellom modernistane og tradisjonalistane. Men modernismen levde vidare som retning i minst eitt tiår til.

Kanskje er det slik at vi menneske er grunnleggjande skeptiske til det vi ikkje forstår? Og at vi også blir tiltrekte av det harmoniske og vakre? Nettopp dette står i kontrast til kjenneteiknet ved modernistisk litteratur, musikk og kunst: Målet for modernistane er ikkje først og fremst å skape noko vakkert, behageleg og harmonisk, men noko som skal vekkje kjensler og vere nyskapande.

Dét er ikkje alltid like lett å akseptere.

Kjelder

Bjerke, A. (1954/1979). Den modernistiske lyriker. I S. Aa. Aarnes (Red.), Norsk litteratur gjennom øyenvitner: en litteraturhistorisk kildesamling 1830–1970 (s. 121). Universitetsforlaget.

Christie, E. (1954). Drøm om havet. Aschehoug.

Christie, E. (1958). Mens vi venter. Av en dagbok fra femtitallet. Aschehoug.

Hofmo, G. (1948). Fra en annen virkelighet. Gyldendal Norsk Forlag.

Øverland, A. (1953/1954). Tungetale fra Parnasset. I beundring og forargelse (s. 228–229). Aschehoug.