Kva er historisk statistikk?
Historisk statistikk er statistikk som omhandlar tema eit stykke tilbake i tid, som til dømes kor mange som vart fødde i Noreg i 1900, eller kor mange som døydde av tuberkulose i 1950. Historisk statistikk omfattar òg lange tidsseriar som går tilbake i tid. Statistikken over folketalet i Noreg er eit døme på det.
Kor lang ein tidsserie skal vere eller kor langt tilbake vi må gå for at ein statistikk skal vere historisk, finst det ikkje noko eksakt svar på, men det er vanleg å seie om lag 30 år, altså statistikk frå rundt 1990 og tidlegare.
Statistisk sentralbyrå (SSB) publiserer i dag alt innhaldet sitt løpande på nettstaden ssb.no, mens alle eldre utgivingar frå 1828 til 2000 er digitaliserte og gjort tilgjengelege i PDF-format frå nettstaden. Denne samlinga blir òg kalla "Historisk statistikk".
Statistisk sentralbyrå: Historisk statistikk
Inndelinga er tematisk. Det første temaet heiter "Oversikter", og det kan vere ein bra stad å starte. Her finst mellom anna
historisk statistikk (gitt ut i 1968, 1978 og 1994) med lange tidsseriar for dei fleste tema
statistiske årbøker, som vart gitt ut årleg i perioden 1880 til 2013
I tillegg til oversiktene finn du andre tema som "Befolkning" og "Arbeid og lønn". Her kan du klikke deg vidare inn til enkeltpublikasjonar. Du kan til dømes klikke deg inn på "Befolkning", deretter på "Folkemengde og befolkningsendringer", deretter "Folkemengdens bevegelse 1926–1950" og til slutt på "Folkemengdens bevegelse 1933". I ein slik publikasjon kan du i tillegg til folketalet for det valde året, finne informasjon om val, industri, post- og bankvesen, fiskeri og bergverksdrift, tilstanden på skulen og mykje meir.
Som du skjønner, inneber historisk statistikk litt gravearbeid, men desto meir gøy er det når ein finn fram til noko interessant, anten det er noko om korleis forholda var før i tida, eller du ser korleis noko har utvikla seg frå langt tilbake og fram til i dag.
SSB lagar statistikk til nytte for samfunnet. Kva som er til nytte for samfunnet, endrar seg over tid. Nokre statistikkar er ikkje lenger aktuelle og blir avslutta, mens nye statistikkar blir oppretta for å avdekkje nyare samfunnsforhold.
Eit døme: Fram til 1940 laga SSB statistikk på tilfelle av spedalske, eller leprapasientar, som vi seier i dag. Det var ein alvorleg og stigmatiserande sjukdom som prega samfunnet. Til dømes var det eigne lepralover med mellom anna restriksjonar for ekteskapsinngåingar. Førekomsten av lepratilfelle var viktig, og SSB gav ut årlege oversikter. Sidan 1950-talet har det vore effektiv behandling mot sjukdommen, og ein eigen statistikk var ikkje lenger aktuell i Noreg.
Norske folketeljingar (ssb.no) inneheld opplysningar om alle personar som budde i Noreg på ein bestemd dato i eit bestemt år. Den første folketeljinga i Noreg vart gjennomført i 1769. Hos SSB finn du statistikken frå folketeljingane, mens hos Digitalarkivet (digitalarkivet.no) finn du personopplysningane (men berre frå minst 100 år tilbake på grunn av personvern).
Fram til 1970 vart folketeljingane gjennomførte med teljarar og manuell registrering. Folketeljingane vart gjennomførte kvart tiande år og var eit stort og krevjande arbeid. I dag merkar du ikkje at du blir tald. I 1964 vart det oppretta eit sentralt folkeregister. Når SSB gjennomfører ei folketeljing, hentar dei alle opplysningar frå Folkeregisteret og andre administrative register.
Kva kan du bruke folketeljingane til? Folketeljingane gir eit unikt innblikk i samfunnet på den tida teljinga vart gjennomført. Du vil finne tal i form av tabellar, men òg mange skildringar og forklaringar til tala. Frå 1960 vil du i kommunehefta til folketeljingane finne detaljert informasjon ned på kvar enkelt bygd/grunnkrins i Noreg.
Sjølv om det skal gjennomførast folketeljing i 2021, er det meste i folketeljingane i dei seinare åra vorte betre dekt av annan statistikk.
SSB er hovudprodusenten av offisiell statistikk i Noreg, men andre offentlege institusjonar gir òg ut statistikk, òg historisk statistikk. Her kan nemnast NAV sin Historisk statistikk om arbeidsmarkedet (nav.no) og Noregs Bank sin Historisk monetær statistikk (norges-bank.no) som mellom anna inneheld svært lange tidsseriar for konsumprisar, husprisar og lønningar.
Folkehelseinstituttet (2019, 2. februar). Lepra (spedalskhet). https://www.fhi.no/nettpub/smittevernveilederen/sykdommer-a-a/lepra-spedalskhet---veileder-for-he/#forekomst-i-norge