Fagartikkel

Øl

Øl er ein alkoholhaldig drikk som blir brygga på korn. Øl har ei lang historie og har blitt brygga i Noreg i over to tusen år.

Forskjellige typar øl i glas. Foto. — Bilete: Dirk Olaf Wexel / CC BY-NC-SA 4.0

Det finst ei rekke øltypar med ulik smak, fylde og alkoholprosent. Øl med eit alkoholinnhald på inntil 4,75 % kan kjøpast i butikk, medan øl med høgare alkoholinnhald må kjøpast på vinmonopolet.

Historie

Vi har 6000 år gammal kunnskap om øl. Skriftfunn fortel om 16 ulike ølsortar på denne tida. Arkeologar har funne leivningar etter bryggeri og detaljerte skildringar av ølbrygging. Øl er ein gammal kulturdrikk med lange tradisjonar i Noreg. Drikken vart omtalt før år 1000 i Gulatingslova.

Øl er eit reint naturprodukt. Ifølge lov om tilverking, innførsel og skattlegging av øl (øllova) frå 1912 skal øl lagast av malt, humle, vatn og gjær. Denne lova vart oppheva i 1994 i samband med EØS-avtalen. Men forskrifta blir likevel følgt for størstedelen av norsk ølproduksjon. I Noreg bruker vi bygg til ølproduksjonen. I andre land er det vanleg å bruke kveite, ris eller mais. Bryggeprosessen kan delast inn i fem trinn.

Fire fotografiar i ein kollasj som viser ulike steg i prosessen med å brygge øl. Første bilete viser to hender fulle av korn og teksten Malt til ølproduksjon. Neste bilete er av ein mann som held opp et reagensrør fylt med ein oransje væske og eit måleinstrument. Tekst på biletet er Kontroll av øl under gjæring. Det tredje biletet er av vørter i ein stor stålbolle. Det er gulbrunt og flytande, og ein rørepinne held det i rørsle. Det siste biletet viser ein person i ferd med å sope innald ut i fra ein stor tank. Innhaldet fell ned i eit plastkar, og det stige damp frå det. Tekst på biletet er Maltdelane blir fjerna frå mesken. Foto. — Brygging av øl. Bilete: Dag W. Grundseth, Geir Otto Johansen, Luke MacGregor, Terje Bendiksby / CC BY-NC-SA 4.0

Produksjon

Malting

Malt er spira og tørka korn. Stiven i kornet blir omdanna til sukker ved hjelp av enzym.

Brygging

Det ferdige maltet blir knust og blanda med vatn i store tankar. Blandingsforholdet av malttypen er med på å bestemme ølet sin karakter. Under prosessen som vi kallar masking, blir det omdanna sukkeret trekt ut i væska. Ølet blir sterkare dess meir malt vi har per liter vatn. Kornrestar og kornskal blir skilde ut frå væska. Væska som står att, kallar vi for vørter. Humle blir tilsett, og dette er med på å gi ølet bitterheit og aroma.

Gjæring

Det blir tilsett gjær i vørteren. Gjæren omdannar sukker til alkohol og karbondioksid. Det finst to metodar for gjæring av øl: undergjæring og overgjæring.

Lagring/modning

Ølet blir lagra ei kort stund på tank for at det skal bli klarare. Resten av gjæren søkk til botnen av tanken, og karbondioksidnivået stabiliserer seg. Dette tek to til tre veker, avhengig av temperaturen.

Tapping

Etter modning blir ølet filtrert og pasteurisert, før det blir tappa på fat, flasker eller boksar.

Visste du at ...

øl har blitt brygga i Noreg i over 2000 år?
i Gulatingslova frå 1000-talet var det påbode å brygge øl til jul?
i den same lova var det streng straff å få dersom du serverte eit svakt juleøl til gjestene?
det første ølbryggeriet i Noreg vart etablert i Kristiania i 1776?
humle er ein slyngplante?
spira korn blir kalla malt?
kvaliteten på vatnet er viktig for resultatet av brygginga?
såpevatn øydelegg ølskummet?