Velje gen på eit ufødd barn?

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Science photo library

På same måte som ein kan redigere gensekvensar i plantar og dyr, er det òg mogleg hos menneske. Det enklaste er likevel å velje gen før embryoet blir sett inn i kvinna som skal bere fram barnet.

CC BY-NC

Bilete: Science Photo Library

Ved å kontrollere gena i den befrukta eggcella kan ein velje kjønn, og ein kan sortere bort embryo med arvelege sjukdommar. Nokre få eigenskapar blir bestemte av berre eitt enkelt genpar. Døme på slike eigenskapar er blodtype, kjønn og om du har fri eller fast øyreflipp.

Høgd, pigment i huda, intelligens og anlegg for idrett er eigenskapar som blir bestemte av fleire genpar, samspelet mellom desse og miljøet barnet veks opp i. Det er altså ikkje så enkelt å genredigere eit menneske som ein kan få inntrykk av.

Designarbaby – ein utopi?

Såkalla designarbabyar – der ein vel alt frå augefarge til høgd, interesser og intelligens – blir neppe ein realitet i nær framtid. Sjølv om ein vel bort embryo med sjukdomsgen og «feil kjønn», vil barnet som blir fødd, vere eit produkt av dei genetiske foreldra sine og det miljøet det veks opp i. Å endre lange gensekvensar med sikkert resultat er rett og slett for komplisert.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Patric George

CC BY-NC

Bilete: China Daly

Sjølv om det er vanskeleg å endre på eigenskapane eit menneske får, ved å redigere gen, er det mogleg å tilføre heilt nye gen. I Kina har det sidan 2006 eksistert sjølvlysande grisar. Dette fekk ein til ved å injisere gen frå ei fluoriserande glasmanet i eit griseembryo. Resultatet er grisar som lyser når dei blir utsette for UV-stråling. Mest sannsynleg ville det same vore mogleg med menneske. Å overføre gensekvensar frå ein organisme til ein annan gir mange moglegheiter.

Å genredigere dyr og plantar er lov i mange land, men ein tillèt ikkje det same med menneske. I 2019 blei ein kinesisk forskar dømt til fengsel for å ha villeidd foreldre og styresmakter. Han hadde redigert gen i embryoa til para. Målet var å gjere babyane immune mot HIV-viruset. Kina er kjent som eit av dei mest liberale landa når det gjeld bioteknologi, men også her set etikken grenser for kva det er greitt å gjere.

CC BY-NC

Bilete: Kallestad, Gorm

Seint i mai 2020 vedtok Stortinget å tillate eggdonasjon for par. I andre skandinaviske land har dette vore tillate lenge. Eit av argumenta for det tidlegare forbodet var at mor skulle vere det genetiske opphavet til barnet. Det vil seie at ho skulle vere genetisk mor til barnet. For at eit par skal få barn ved hjelp av eggdonasjon i Noreg no, må faren vere den genetiske faren til barnet. Det er altså ikkje tillate med både egg- og sæddonor (dobbeltdonasjon).

I Storbritannia kan barn bli fødde med tre genetiske foreldre. I 2016 blei det tillate med mitokondriedonasjon ved prøverøyrsbefrukting. Føremålet er å hindre at barnet arvar defekte mitokondriar, eit syndrom som gir eit kort og vanskeleg liv. Mitokondriar inneheld eige DNA, så når barnet får cytoplasmaet til eggcella med mitokondriar frå ein donor, vil det altså ende opp med tre genetiske foreldre.

Ved å kartleggje DNA kan du få informasjon om kva arvelege sjukdommar du kan få, kor sannsynleg det er at du vil utvikle bestemte lidingar, kva kosthald du bør satse på, kva treningsform som er bra for deg, og kva du kan bli god til. Denne informasjonen er høgst privat, men mange fryktar at forsikringsselskap, arbeidsgivarar og utdanningsinstitusjonar etter kvart vil be om at du deler han med dei.