Forsøk: Kor effektiv er solkremen?

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Gorm Kallestad

Føremål

Føremålet med dette forsøket er å bli kjend med ulike typar solkrem vi kan få kjøpt i butikken, ved å studere innhaldsdeklarasjonen til solkremane.

Framgangsmåte

Jobb med éin solkrem om gongen, og undersøk emballasjen.

1. Kva er dei viktigaste opplysningane på framsida av emballasjen?
2. Gir solkremen beskyttelse mot UVA-stråling, UVB-stråling eller begge delar?
3. Kva solfaktor har kremen?
4. Kva er namnet på dei fem første inaktive ingrediensane i innhaldsdeklarasjonen?
5. Når de har undersøkt solkremane, kan de prøve å gruppere solkremane ut frå type filter, aktive ingrediensar og faktor.

Systematiser opplysningane de finn. De kan til dømes bruke eit skjema med éi rad til kvar solkrem, slik som dette:

Diskusjon

• Kva sambindingar er det vanlegast å bruke som UV-filter (aktive ingrediensar)?
• Er dei aktive ingrediensane organiske eller uorganiske?
• Kva er dei vanlegaste ingrediensane i solkremar?
• Kor stor del av solkremane beskyttar mot UVA, UVB eller begge delar?
• Kva er forskjellen på UVA- og UVB-stråling? Kva kjende helseeffektar har desse strålingstypane?
• Kva meiner ein med solfaktor? Korleis bestemmer ein solfaktoren til ein solkrem?
• Kva er forskjellen på ein solkrem med faktor 30 og ein solkrem med faktor 50?

Føremål

I dette forsøket skal de lage solkrem med to ulike solfaktorar.

Framgangsmåte

Lag krem utan faktor (basekrem)

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Thomas Bedin

1. Bland alle ingrediensar som høyrer til feittfasen, i eit 250 mL begerglas:

   • 15 g lanettevoks
   • 7 g mandelolje
   • 7 g flytande parafin
2. Set begerglaset i eit varmt vassbad.
3. Bland ingrediensane ved å røre rundt med ein glasstav i 5 minutt. Lat begerglaset bli ståande i vassbadet.

4. Bland ingrediensane som høyrer til vassfasen, i eit anna 250 mL begerglas:

   • 5 g glyserol
   • 66 mL destillert vatn
5. Bland saman ved å bruke ein glasstav.
6. Medan feittfasen framleis står i vassbadet, heller du vassfasen over i feittfasen medan du rører rundt i 5–10 minutt, heilt til du har ei homogen blanding. Dette er utgangpunktet for solkremane de skal lage (basekremen).
7. Lat begerglaset bli ståande i vassbadet.

Lag krem med solfaktor

Lag solfaktor ved å blande 2 g sinkoksid og 2 mL flytande parafin i eit begerglas på 50 mL.

Solfaktor 10

1. Overfør 4,1 g av basekremen til eit 50 mL begerglas.
2. Tilset 0,9 g solfaktor til basekremen, og bland ved å bruke ein glasstav. Dette gir ein solkrem med cirka 10 % sinkoksid og solfaktor 10.

Solfaktor 20

1. Overfør 3,2 g av basekremen til eit anna 50 mL begerglas.
2. Tilset 1,8 g solfaktor til basekremen, og bland ved å bruke ein glasstav. Dette gir ein solkrem med cirka 20 % sinkoksid og solfaktor 20.

Ta vare på solkremane de har laga. De skal bruke dei i det neste forsøket.

Diskusjon

• Kva for nokre ingrediensar er løyselege i vatn? Kva for nokre er løyselege i feitt? Forklar svara dykkar ved å bruke polariteten til stoffa.
• Kvifor er lanettevoks ein viktig ingrediens i oppskrifta?
• Kva kjenneteiknar ein emulgator? Kva kjenneteiknar emulsjonar?
• Kva er forskjellen på ein olje-i-vatn-emulsjon og ein vatn-i-olje-emulsjon?
• Finn to stoff som er emulgatorar, frå ingrediensane i forsøk 1.

Føremål

I dette forsøket skal de undersøkje kor effektive solkremane frå forsøk 2 er.

Framgangsmåte

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Thomas Bedin

1. Legg fire UV-perler i midten av ei petriskål.
2. Monter UV-lampa slik at ho er omtrent 20 cm unna petriskåla.
3. Bruk ein spatel til å smørje ei ertestor mengd solkrem midt på plastarket eller glasplata, slik at solkremen dekkjer UV-perlene.
4. Legg plastarket over perlene.
5. Skru på UV-lampa, og lat ho lyse i fem sekund.
6. Bruk fargeskalaen eller ein fargeapp til å registrere fargen på UV-perlene. Alternativt: Ta bilete av UV-perlene, og bruk biletet til samanlikning til slutt i forsøket.
7. Legg UV-perlene i ein behaldar, slik at dei ikkje blir utsette for lys.
8. Legg fire nye UV-perler i petriskåla.
9. Gjenta forsøket med same type solkrem tre gonger.

10. Gjennomfør to kontrollmålingar:

    1. ei måling der de berre bruker eit reint plastark
    2. ei måling der de ikkje bruker plastark
11. Samanlikn fargeintensiteten på UV-perlene for kvar solkrem, og samanlikn deretter med kontrollmålingane.

Konklusjon og diskusjon

• Kva konklusjon kan de trekkje av resultata dykkar?
• Stemmer resultata med tanke på solfaktoren på kremane?

• Kva variablar er

  • avhengige?
  • uavhengige?
  • faste?
• Kvifor må UV-perler berre brukast som ein peikepinn på kor effektive dei ulike solkremane er?
• Peik på viktige feilkjelder i forsøket.

Forslag til vidare arbeid

• Samanlikn solkremar frå ulike produsentar.
• Test om produksjonsdatoen påverkar kor effektive solkremane er.
• Bruk sollys som kjelde til UV-lys.
• Test ulike solbriller i staden for solkrem.

Denne sida er ei omarbeidd utgåve av "How effective is your sunscreen?" frå Science in School.