Prosesskontroll

Prosesskontroll, det vil seie måling, styring og regulering, slik vi kjenner det, er eit ungt fag. Med den industrielle revolusjonen − her i landet frå starten av 1800-talet − følgde ein mekanisert produksjon basert på motorkraft som erstatta muskelkrafta til drift av maskinar. I denne mekaniserte produksjonen var det framleis menneske som direkte kontrollerte og styrte maskinane.

Særleg etter andre verdskrigen auka kravet om produktmengd. Seinare kom skjerpa krav til kvalitet, og industrien utvikla seg i takt med det. Kravet til meir produksjon per hovud tvinga seg fram. I 1950-åra starta så smått automatiseringa her i landet, og snart var heile prosessar automatisk overvakte, styrte og regulerte av pneumatiske instrument.

Men det skulle skje meir. I 1960 blei det mogleg med masseproduksjon av gode transistorar, i 1970 kom integrerte krinsar, og i 1971 kom den første mikroprosessoren. Dette førte til ein revolusjon innan datateknologien.

I dag blir alle større prosessar styrte av prosessdatamaskinar, skjermbaserte automatsystem. Prosessdatamaskinane arbeider bokstaveleg talt raskt som lynet, med minutiøs nøyaktigheit og med optimale evner til å regulere. Dersom noko sviktar, er det oftast dei mekaniske einingane som datamaskinane styrer.

Den store forskjellen på styring og regulering er at ei regulering styrer og kontrollerer sluttproduktet. Eit godt døme er ei temperaturregulering i eit vanleg rom. Her kan regulatoren vere ein enkel termostat eller ein meir avansert elektronisk regulator. Det som er felles for begge regulatortypane, er at dei regulerer effekttilførselen til varmeelementa, og at dei tek imot eller oppfattar den stigande eller fallande romtemperaturen som følgje av effekttilførselen til varmeelementa.

Ein slik regulator eller termostat har òg ei innstilling for den ønskte temperaturen, på fagspråket blir ho kalla settpunkt. Regulatoren føler altså romtemperaturen og samanliknar han med settpunktet. Dersom temperaturen er for høg, slår regulatoren av eller minskar effekttilførselen til varmeelementa. Dersom temperaturen er for låg, under settpunktet, vil regulatoren slå på eller auke effekttilførselen til elementa. Vi ser at regulatoren heile tida har kontroll med sluttproduktet, som i dette tilfellet er romtemperaturen.

Vi skil mellom manuell regulering og automatisk regulering. Med manuell regulering meiner vi regulering der mennesket står for styrings- eller reguleringsfunksjonen. Ved automatisk kontroll er det spesielle instrument som tek seg av dei forskjellige funksjonane.

Sjølv om det er datamaskinane som gjer jobben, er det viktig at ein lærer mykje om all denne reguleringsteknikken, fordi prinsippa for måling, styring og regulering framleis er dei same. Pådragsorgan, forstillingseiningar, detektorar (følarar), måleomformarar og signalgang er som før, dei er berre moderniserte og betra. Datamaskinane tek imot signala, tolkar dei og sender dei riktige signala ut igjen, lynraskt og effektivt.

Men det er ikkje tilstrekkeleg berre å forstå verkemåten til instrumenta, du må òg forstå samspelet mellom prosessen og instrumenta. Det er berre det praktiske arbeidet med og i prosessanlegga ved sida av teorien som gir denne forståinga.