Ussjedh mearan tjaelieminie

Datne naan aejkien damteme aelhkebe aamhtesen bïjre soptsestidh jallh digkiedidh, enn tjaeledh. Man åvteste naemhtie? Gosse tjaelieminie dellie datne tjoerh njoelkedassi mietie tjaeledh. Vuesiehtimmien gaavhtan tjoerh baakoeh reaktoelaakan sojjehtidh jïh mujhtedh guktie edtjh raajesh bigkedh. Jïh gosse skuvlesne dellie tjoerh sjangeri, gïelen jïh faagen mietie tjaeledh.

Gosse mijjieh soptsesteminie, håaloeminie jallh åehpiedehtieminie dellie aelhkebe. Gosse datne maam akt jeahtah dellie gaskesadteme-tsiehkie (konteekste), gïelen vuelie jïh dov kråahpe-gïele datnem viehkiehtieh.

Jis mijjieh ajve maam akt jiehtebe dellie mijjen baakoeh ajve govloes. Jïh baakoeh leah dellie ov goh tjoeje-baaroeh mah jaemieh. Dan åvteste gosse edtjebe maam akt vïhtesjidh, dle tjoerebe tjaeledh. Skuvlesne lohkehtæjjah daarpesjieh, datne dov maahtoem teekstine vuesehth, juktie dellie aelhkebe datnem vuarjasjidh.

Dotkeme vuesehte jis datne aamhtesen bïjre tjaalah dellie datne buerebe faage-sisvegem måjhtah jïh guarkah (Graham & Hebert, 2010). Men mujhtieh, aellieh ajve tjaelieh dam maam jeatjebh tjaaleme, men tjaelieh sisvegem dov jïjtjedh baakoegujmie. Dellie sisvege dov, jïh sisvege dov maahtose gårreldahkesne. Men vihkielommes, datne baakoeh nuhtjh maam guarkah.

1. Tjaelieh voestegh. Aellieh ussjedh guktie tjaalah, tjaelieh!
2. Juhtieh biehkieh jïh raajesh goske datne tuhtjh dov teekste hijven.

3. Staeredh teekstem.

   • Datne verbide sojjehtamme?
   • Datne reaktoe kasush veeljeme?
   • Vuartesjh raajesidie, datne dejtie eensilaakan bigkeme?

Naan aejkien tjaeleme-vuekiem nuhtjeme, man nomme åssjaldahke-tjaeleme?

Njoelkedassh

• Tjaelieh, vuesiehtimmien gaavhtan vïjhte minuhth.
• Jis ih daejrieh man bïjre edtjh tjaeledh, dellie vihkele ih orrijih tjaeledh. Dellie maahtah baakoeh mejtie aerebi nuhtjeme ikth vielie tjaeledh, jallh tjaelieh, ih datne rikti daejrieh maam edtjh tjaeledh.
• Ussjedh, eah jeatjebh edtjh dov teekstem lohkedh.
• Aellieh lohkh mearan tjaelieminie.
• Aellieh skubph jallh sïevem baakoej bijjelen bïejh.
• Gosse tjaaleme, lohkh dellie maam tjaaleme. Guktie gåaradi? Aelhkebe naemhtie tjaeledh? Maahtah vielie tjaeledh?

Digkedh jïh dle tjaelieh vaestiedasside.

1. Gåessie vihkeles saemien-gïelesne tjaeledh?
2. Man åvteste vihkeles datne maahtah saemien-gïelesne tjaeledh?
3. Maam maehtebe darjodh juktie jienebh saemien-gïelesne tjaelieh?

Graham, S., and Hebert, M. A. (2010). Writing to read: Evidence for how writing can improve reading. A Carnegie Corporation Time to Act Report. Washington, DC: Alliance for Excellent Education.