Glas

Begrensa bruk

Bilete: NTB scanpix

CC0

Bilete: Wikimedia Commons

Glas blir laga ved å smelte sand, natriumkarbonat og kalk til ein flytande masse. Når massen blir avkjølt, legg molekyla seg hulter til bulter, akkurat som molekyla i væsker ordnar seg. Når flytande lava frå ein vulkan størknar, blir glas danna naturleg.

Sjølv om glas knuser lett, er det veldig haldbart. Glas framstilt av menneske finn vi frå så tidleg som for 5600 år sidan i Mesopotamia, Syria og Egypt. Frå steinalderen har vi funne pilspissar av naturleg glas (obsidian). Då var glas dyrt og eksklusivt, men i dag er det eit billeg materiale som blir brukt til mange ulike ting.

Det tidlegaste glaset var såkalla silika-glas, laga av silsiumdioksid eller kvarts. Vanlege vindaugsglas blir laga av sand, natriumkarbonat (soda) og kalk. Stoffa blir smelta saman og avkjølte. Molekyla i glas ligg hulter til bulter og dannar ikkje eit ordna krystallgitter.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY

Bilete: OpenStax Rice University

Gamle vindaugsglas kan vere tjukkare nedst. Nokre har forklart dette med at glas til ei viss grad er flytande, og at tyngdekrafta har trekt glaset ned mot bakken. Dette stemmer ikkje, for forklaringa er at det før i tida ikkje var så lett å lage glas med heilt jamn tjukkleik. Då vart glasa monterte med den tjukkaste sida ned. I dag lagar ein vindaugsglas ved å la glasmassen flyte på eit underlag av tinn.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Øystein Søbye

Fordi glas er gjennomsiktig, har det vore vanleg å bruke til vindauge, speglar og linser. Sjølv om det lett kan knusast, er det eit veldig haldbart materiale. Glas reagerer i liten grad med andre stoff. Alt dette gjer at glas har mange bruksområde.

Film om eigenskapar til glas

Glas kan òg kombinerast med andre stoff i såkalla komposittmateriale:

Glasfiber

Glasfiber består av glas som er strekt til lange trådar når det blir avkjølt. Trådane blir vovne saman til ein slags matter. Mattene blir senka i flytande plast, som størknar saman med glasfibermattene.

Keramisk glas

Keramisk glas er ei blanding av glas og keramiske stoff. Denne typen glasblanding blir mellom anna brukt i mobiltelefonar og koketopper.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Magne Vågsland

Glasvatt

Glasvatt blir brukt som isolasjon i bustader. Glasvatt blir laga ved å slynge den flytande glasmassen rundt slik at det blir danna lange og tynne glasfibrar. Fibrane blir limde saman til matter.

Kva hugsar du om glas? Vel rett påstand.