Utskiljing
Utskiljing eller ekskresjon er utskiljing av avfallsstoff og framande stoff frå ein organisme.
Føremålet med utskiljing
fjerne nitrogenhaldige avfallsstoff frå stoffskiftet i cellene
fjerne framande stoff
bevare likevekt i det indre miljøet i kroppen ved å regulere
konsentrasjonen av løyste stoff
væskevolumet i kroppen
pH-verdien i kroppsvæska
Oppbygging av nyrer og urinvegar
Virveldyr har nyrer som ekskresjonsorgan. Dei er bygde opp slik:
Slik lagar nyrene urin
Urinen blir produsert i nefrona. Vi kan sjå på dette som ein tredelt prosess:
Filtrasjon: Vatn og små molekyl blir filtrerte frå blodet.
Reabsorpsjon: Nyttige stoff blir transporterte tilbake.
Sekresjon: Store molekyl blir transporterte ut frå blodet.
Regulering av urin
Urinmengda blir regulert av hormonet ADH. Viss du drikk lite vatn, blir det skilt ut ADH, som gir beskjed om at vatn skal haldast tilbake i kroppen.
Oversikt over utskiljing hos virvellause dyr
Eincella dyr
Det skjer direkte transport gjennom cellemembranen.
Membranblærer transporterer stoff (eksocytose).
Virvellause dyr utan eigne ekskresjonsorgan
Protonefridium med flammeceller skaper væskestraum som syg ut avfallsstoff.
Metanefridium reabsorberer nyttige stoff før avfallet blir skilt ut gjennom porer på overflata til dyret.
Virvellause dyr med eigne ekskresjonsorgan
Malpighiske røyr som er i kontakt med tarmen, kan reabsorbere nyttige stoff og vatn, og lage konsentrert urin.
Nitrogenhaldige avfallsstoff
Nitrogenhaldige avfallsstoff som er giftige for kroppen, må skiljast ut.
Dyr skil ut avfall som ammoniakk, urea eller urinsyre.
Oversikt over osmoregulering hos nokre dyregrupper
Osmoregulering er prosessane som regulerer opptak og utskiljing av vatn og salt.
