Journalistikk mellom børs og katedral

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: NTB , Shutterstock

"Mellom børs og katedral" er ein metafor som beskriv spenningsfeltet mellom ein ideologisk/idealistisk ståstad og ei kommersiell verkelegheit. Det ideelle formålet med journalistikken er å formidle fakta, å bidra til ein opplyst samfunnsdebatt og å avsløre maktmisbruk og kritikkverdige forhold hos styresmaktene.

Samtidig er dei aller fleste norske mediehusa, med unntak av statseigde og lisensfinansierte NRK, kommersielle bedrifter som òg skal tene pengar på verksemda si. I kommersielle medium må sjefsredaktørane derfor ta omsyn til både journalistisk kvalitet, redaksjonell integritet og profitten til eigarane.

I ei doktoravhandling frå 2017 viser Turid Borgen at det har skjedd ei forskyving av makt frå redaksjonell til kommersiell side og frå lokalt til sentralt avgjerdsnivå i norske og svenske mediehus i perioden 1985 til 2015. Ei markant endring i løpet av denne perioden er at eigarkonsentrasjonen har auka, og at eigarkonserna er styrkte. Ei slik utvikling set den uavhengige journalistikken under press.

Som eit svar på denne utviklinga har nokre norske mediehus valt å senke utgiftene til redaksjonell produksjon gjennom eit omfattande samarbeid mellom ulike mediekanalar eller samarbeid med andre norske og internasjonale mediehus.

Derfor dukkar den same nyheitsartikkelen opp både i Aftenposten, Fædrelandsvennen og Stavanger Aftenblad. Lesarar kan då ende opp med å betale dobbelt opp for det same produktet.

Spesielt når tema skal dekkast i djupna og innan gravejournalistikk, kan det komme mykje ut av samarbeid mellom journalistar frå ulike aviser. Aftenposten har til dømes valt å vere med på eit internasjonalt samarbeid rundt lekne dokument og slik avslørt nordmenn som har skjulte formuar i skatteparadis.

I jakta på nye finansieringskjelder har mange aviser teke i bruk innhaldsmarknadsføring. Innhaldsmarknadsføring er innhald som liknar på redaksjonelt stoff, men som er betalt av annonsørar. Digitale kanalar bidreg til å utvide gråsonene mellom journalistikk og reklame.

Distributørane er i dag pålagde å merke innhald slik at forbrukarane skal vite kva som er kva, men heile poenget med innhaldsmarknadsføring er jo at det salsfremjande innhaldet skal "låne" truverd frå det redaksjonelle innhaldet.

I 2015 vedtok styret i Norsk Presseforbund å innlemme den tidlegare Tekstreklameplakaten i Ver varsam-plakaten med tilvising til at tekstreklamen hadde blitt heilt annleis enn det ein i si tid forma ut regelverket for.

Norsk redaktørforening har òg utarbeidd ei eiga rettleiing.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Amendor AS

– Ønsker vi oss medium der nyheitssaker må vere kamuflert som ei tårevåt forteljing for å komme på trykk?

Dette spørsmålet stiller nestleiar i Sentralt ungdomsråd Ragna Marie Tunold i debattinnlegget "Når klikk blir viktigst" i nettavisa M24.

"Klikkjournalistikk" er ei nemning som blir brukt i daglegtale om journalistikk som er forma slik at folk får lyst til å klikke på oppslag i ei nettavis. Her er eit døme frå Nationen i 2019: "En av tre bønder sier de har sex minst én gang per dag".

Mange mediehus bruker avanserte metodar for å kartlegge bruksmønster. Jo fleire brukarar og jo fleire klikk, jo meir attraktiv er mediekanalen for annonsørar.

Frå synsvinkelen til eigarane kan talet på sjåarar og talet på klikk derfor oppfattast som eit bevis på vellykka journalistikk. Journalisten sjølv kan òg bli smigra av at mange klikkar på sakene hen har laga, og bli freista til å lage fleire saker som liknar.

Borgen, T. (2017). Mellom samfunnsoppdrag og marked. En studie av utviklingen av sjefsredaktørrollen i utvalgte norske og svenske mediehus fra 1985 til 2015. [Doktorgradsavhandling, Stockholms universitet]. Digitala Vetenskapliga Arkivet. https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1085471/FULLTEXT01.PDF