Ytringsfridom og frie medium

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Cornelius Poppe

Ytringsfridom er ein grunnleggjande rett. Du kan bestemme sjølv korleis du vil bruke ytringsfridomen din. Du kan velje å ytre deg, eller du kan velje å la vere å ytre deg.

Kva betyr ytringsfridom i praksis? Jo, det betyr at dersom du til dømes er misnøgd med statsministeren og regjeringa, så kan du kunne seie det høgt, skrive om det i aviser og på nettet og gå i demonstrasjonstog, utan å risikere å bli sett i fengsel for det.

Du kan òg formidle synspunkta dine i munnlege samtalar på skulen, gjennom debattinnlegg i lokalavisa eller når du postar eit innlegg eller deltek i diskusjonar på sosiale medium. Ei ytring er meir enn berre eit skriftleg innlegg eller ei munnleg utsegn. Eit fotografi, ein musikktekst eller val av filter over profilbilete i sosiale medium kan vere andre måtar å uttrykkje meiningar på.

Ytringsfridom er ein føresetnad for eit demokrati. Han blir òg rekna for å vere ein sentral menneskerett. I Noreg vart ytringsfridomen lovfesta 17. mai 1814, og han er beskriven i Grunnlova §100:

Ytringsfrihet bør finne sted.

Ingen kan holdes rettslig ansvarlig for å ha meddelt eller mottatt opplysninger, ideer og budskap med mindre det lar seg forsvare holdt opp imot ytringsfrihetens begrunnelse i sannhetssøken, demokrati og individets frie meningsdannelse.

Ytringsfridomen er ein av dei verdiane vi feirar på 17. mai, han er ein føresetnad for at demokratiet vårt skal fungere. Innbyggjarane i Noreg har rett til å få informasjon om kva som skjer i samfunnet, og alle har rett til å kome med synspunkta sine.

Informasjonsfridom

Media har som oppdrag å ta vare på det offentlege ordskiftet. Nyheitsmedia har eit spesielt ansvar for å informere om det som skjer og for å stille kritiske spørsmål til dei som har makt.

Ytringsfridomen slik han er lovfesta i Noreg handlar ikkje berre om retten til å gi uttrykk for eigne meiningar, han handlar òg om informasjonsfridom. Informasjonsfridom betyr at vi har fridom til å søkje ulike typar informasjon og få andre sine ytringar. Vi har rett til å halde oss informerte om viktige spørsmål i samfunnet og til å kunne vere kritiske.

Pressefridom og media sitt samfunnsoppdrag

Sentralt i ytringsfridomen er pressefridomen til journalistar og redaktørar. Ytringsfridomen sikrar pressefridomen fordi han gir pressa eit grunnlovsfesta rett til drive med informasjon, kritikk og debatt.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Terje Bendiksby

Media har ei sentral samfunnsrolle. Nyheitsmedia skal formidle informasjon som gjer at folk kan delta i samfunnsdebatten og ta medvitne val, dette er ein viktig del av det vi kallar for pressa eller media sitt samfunnsoppdrag.

Skal vi ta aktivt del i samfunnet og delta i den offentlege debatten, er vi altså avhengige av ytringsfridomen og media sin pressefridom. På same måte kan vi seie at pressa òg sikrar ytringsfridomen ved å vere ein arena for debatt, sjølv om fleire debattar har flytta seg over i sosiale medium dei siste åra.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Shutterstock, NTB scanpix

Sjølv om prinsippet om ytringsfridom gjeld i dei fleste demokratiske statar, varierer graden av ytringsfridom frå land til land. Omkring halvparten av befolkninga i verda lever i samfunn med ingen eller sterkt avgrensa ytringsfridom.

Det finst fleire land i verda der journalistar blir fengsla og torturerte for å drive med kritisk journalistikk. I land med totalitære regime er sensur eller offentleg førehandskontroll av ytringar ein viktig del av systemet. Sensur betyr at offentlege styresmakter set grenser for kva det er lov til å publisere og spreie offentleg.

Grunnloven. 1814. Kongeriket Norges Grunnlov (LOV-1814-05-17). Henta frå https://lovdata.no/dokument/NL/lov/1814-05-17