Hopp til innhald

Oppgåver og aktivitetar

Forsøk: Kan du stoppe radioaktiv stråling?

Formålet med dette forsøket er at du skal gjere deg kjend med dei ulike typane radioaktiv stråling og kva som skal til for å stanse dei.
Måling av betastråling gjennom ei skive kjøt. Illustrasjon.
Opne bilete i eit nytt vindauge
CC BY-NC-SA
Bilete: Bjørn Norheim

Utstyr

  • geigerteljar
  • radioaktive kjelder (alfa, beta, gamma)
  • ulike gjenstandar som kan stanse strålinga (kjøtpålegg, papir, metallplater osv.)

Framgangsmåte

  1. Begynn med å måle bakgrunnsstrålinga. Det gjer du ved å måle kor mykje aktivitet geigerteljaren registrerer utan at du har noka strålingskjelde i nærleiken. Du kan måle radioaktiv stråling ved å telje talet på tikk (kjerneomdanningar) i løpet av til dømes 30 sekund. Noter resultatet.
  2. Plasser så strålingskjeldene framfor Geiger-Müller-røyret, slik at du får ein tydeleg auke i aktiviteten. Mål avstanden mellom kjelda og røyret, og noter aktiviteten når strålinga berre går gjennom luft. Vidare skal du prøve å stanse strålinga gjennom å plassere ulike gjenstandar mellom strålekjelda og røyret (detektoren).

  3. Betakjelda

    1. Når du held ei tynn pølseskive mellom ei betakjelde og geigerteljaren, høyrer du kanskje at tikkinga blir langsamare. Kor mange lag med pølseskiver må til før aktiviteten blir omtrent som bakgrunnsstrålinga?
    2. Papir: Kor mykje papir må du bruke for å stanse strålinga?
  4. Gammakjelda: Set inn éi og éi blyplate mellom kjelda og Geiger-Müller-røyret. Kor tjukt blylag må du bruke før aktiviteten er omtrent som for bakgrunnsstrålinga?
  5. Alfakjelda: Kva skal til for å stoppe strålinga frå alfakjelda? Nøter avstandar og kva materiale du bruker.
Stemmer ikkje resultata dine med teorien?

Det er ikkje alltid at eksperimentelle data stemmer overeins med det ein har lært teoretisk. For radioaktiv rekkjevidd seier teorien at eit papirark er nok til å stoppe alfa-stråling, og at 0,5 cm vev stoppar betastråling, medan det skal fleire meter massivt bly til for å stoppe gammastråling.

Kanskje fekk du andre resultat? I så fall kan det vere at alfakjeldene ikkje er heilt reine, slik at det til dømes kjem ein del ß-stråling i tillegg til alfastrålinga. Ei anna moglegheit er at dei store α-partiklane – som har ein fart på nokre millionar m/s – slår laus elektron i papiret, slik at dei held fram vidare som ß-stråling fram til geigerteljaren.

Drøfting

  1. Presenter resultata frå forsøka dine.
  2. Drøft kva resultata inneber, og vurder moglege feilkjelder.

Relatert innhald

Stråling frå radioaktive kjelder

All radioaktiv stråling oppstår ved endringar i ustabile atomkjernar, som kan sende ut fleire typar stråling når dei går over til meir stabile former.

CC BY-NC-SASkrive av Kristin Bøhle og Astrid Johansen.
Sist fagleg oppdatert 23.08.2020

Læringsressursar

Elektromagnetisk og ioniserande stråling