Storleikar, måltal og måleiningar

Ein storleik består av eit måltal og ei måleining som vi måler storleiken i. I tillegg bruker vi ofte eit symbol for storleiken.

CC BY-SA

Bilete: Tage Olsin

Du har vore ute og øvingskøyrt med bil. Du har køyrt ei strekning på 20 km i løpet av ein halvtime.

I dette dømet er det to storleikar: ei strekning og ei tid. Strekninga har måltalet 20 og måleininga km (kilometer). Ofte bruker vi symbolet $$ s$$ for strekning.

Kva er måltalet og måleininga til tida?

CC BY-NC-SA

Bilete: Thorfinn Bekkelund

Vi ønskjer å rekne ut kva farten på køyreturen blir i gjennomsnitt. Fart er ein storleik der vi ofte bruker symbolet $$ v$$. Brukar vi symbola $$ s$$ og $$ t$$ for strekning og tid, blir formelen for farten

$$ v=\frac{s}{t}$$

Gjennomsnittsfarten blir

$$ v=\frac{s}{t}=\frac{20 \mathrm{km}}{0,5 \mathrm{h}}=40 \frac{\mathrm{km}}{\mathrm{h}}$$

Ofte skriv vi svaret med skråstrek: 40 km/h. Hugs at både brøkstrek og skråstrek betyr "delt på".

Kva blir måltalet og måleininga til farten her?

Legg merke til at når vi tek med måleiningane i reknestykket, får vi automatisk måleininga til svaret.

Rekning med måleiningar i GeoGebra

CC BY-SA

Bilete: Bjarne Skurdal

Vi kan leggje inn reknestykket inkludert måleiningane i CAS i GeoGebra, og GeoGebra vil rekne ut både måltalet og måleininga for oss.

CC BY-NC-SA

Bilete: Hallgeir Vågenes

Tenk deg at du er i butikken og skal kjøpe ein sekk med eple. Ein pose med 4,5 kg eple kostar 90 kr. Her har vi to ulike storleikar, vi har vekt med måltalet 4,5 og måleininga kg, og vi har pris med måltalet 90 og måleininga kr.

(I fysikk vil vi oftast kalle det vi i daglegtalen kallar vekt, for masse, som er meir korrekt.)

Kan du ut frå teksten finne ein storleik til?