Du er no inne i ein læringssti: Halvbroren frå roman til fjernsynsdrama (tverrfagleg fordjuping)
Skrive av Ragna Marie Tørdal.
Sist oppdatert 20.05.2022
Skrive av Ragna Marie Tørdal.
Sist oppdatert 20.05.2022
Fagartikkel
Slik analyserer du eit fjernsynsdrama
Når du analyserer eit fjernsynsdrama eller ein Netflix-serie, går du fram på omtrent same måten som når du analyserer ein spelefilm. Men sidan eit fjernsynsdrama ofte består av fleire episodar, er dramaturgien ulik.
Den dansk-svenske kriminalforteljinga Broen er eit eksempel på eit episodisk fjernsynsdrama. Hovudrollene blei spelte av Sofia Helin og Kim Bodnia. Er Broen ein serie eller ein føljetong? Bilete: NTB / CC BY-NC-SA 4.0
Eit fjernsynsdrama er ei fiktiv medieforteljing, altså eit produkt av fantasien til manusforfattaren. Det finst likevel fjernsynsdrama som fortel om verkelege hendingar og menneske som faktisk har levd.
I ein analyse studerer du dramaturgi og karakterutvikling i forteljinga og dessutan referansane forteljinga har til kultur og samfunnsliv.
Forteljarstruktur i episodiske dramaforteljingar
Nokre dramaforteljingar er oppdelte i episodar. Ein episode er ei hending som er del av ein sekvens. Episodiske fjernsynsdrama blir gjerne delte opp i seriar og føljetongar.
Dramaseriar er episodiske forteljingar der kvar episode har ein slutt. Nokre få hovudpersonar går igjen frå episode til episode, men elles er persongalleriet og konfliktane nye. Hovudpersonen i serien har lite eller ikkje noko minne om kva som har skjedd tidlegare. Serien følgjer ofte eit fast mønster.
Føljetong er nemninga på ei lang medieforteljing der konflikten utviklar seg gjennom fleire episodar mot ein endeleg slutt. For å sikre seg at mottakarane ikkje mister interessa, sluttar gjerne kvar fjernsynsepisode med ein såkalla cliffhanger. Dette er eit forteljargrep som sørgjer for at hovudpersonen er i ein svært dramatisk situasjon idet episoden sluttar.
Såpeserie, eller såpeopera, er ein mellomting mellom serie og føljetong. Det er ein viss samanheng frå episode til episode, men såpeserien skil seg frå føljetongen ved at han aldri tek slutt. Han held fram heilt til publikum går lei, eller skodespelarane sluttar.
Den norske såpeserien Himmelblå (2008–2010) går føre seg på Ylvingen i Nordland, der han også vart spelt inn. I dette klippet ser du kva effekt ein cliffhanger har! Video: NRK / CC BY-NC-ND 4.0
Tekstversjon av nyheitsreportasje om Himmelblå
Naturscener og vignett frå serien Himmelblå
Kari Skeie, reporter
I går var det slutt for denne gong. 1 million 309 tusen følgde folket på Ylvingen. Ingen andre seriar sendt på norsk TV, har hatt så mange sjåarar som Himmelblå.
Steinar Nilsen, tilfeldig intervjuobjekt på gata
Fin nordnorsk natur, det er eit fantastisk miljø, det er fantastiske skodespelarar. Det er helt unikt.
Kort scene med to av hovudpersonane i TV-serien.
Kari Skeie, reporter
Gjennom to sesongar har sjåarane følgt Marit og dei andre innbyggjarane på den vesle øya på Helgelandskysten. Men kvifor har serien trekt så mange sjåarar?
Vegard Eriksen produsent
Det eine er kva som er tema. Det handlar om å høye til, noko som mange kjenner seg att i og som er ein viktig del av livet. Og så trur eg at det er knytt til distrikta, at det er knytt til det å fortelje historier derifrå med varme og humor.
Kort scene frå serien med to av hovudpersonane og eit lite barn i barnevogn.
Kari Skeie, reporter
Suksessen har ført til at NRK skal sende ein sesong til som skal sendast neste år. Sjåarane må derfor vente eit heilt år på å få vite kva som skjedde med Kim, som forsvann på havet.
Kort scene frå serien med sterke kjensler når Kim forlèt dei andre på Ylvingen, og sett kursen ut på havet.
Henny Hansen, tilfeldig intervjuobjekt på gata
Det var trasig at han ikkje skulle komme tilbake igjen i går, han der, han Kim.
Kari Skeie, reporter
Ja, kva trur du har skjedd med han?
Henny Hansen
Eg vonar at han lever, at han kjem tilbake i ein annan episode,
Kari Skeie, reporter
Norske TV-sjåarar må altså vente til i januar neste år.
Form og innhald
Som andre medieforteljingar har eit fjernsynsdrama eit innhald og ei form. Eit fjernsynsdrama er ei komplisert medieforteljing som består av visuelle, auditive og verbale uttrykk. Derfor er det viktig å studere samspelet mellom lyd og bilete og måten enkeltelementa i forteljinga er sette saman på ved hjelp av klipping og klipperytme.
Analysedøme: The Wire
Moderne TV-seriar hentar inspirasjon frå ulike sjangrar. I e-førelesinga nedanfor viser Erlend Lavik frå Universitetet i Bergen korleis den amerikanske fjernsynsserien The Wire hentar filmspråket sitt frå både dokumentarfilm og spelefilm, og kva effekt biletkomposisjon, biletutsnitt, kameraføring, lyd og klipping har på måten vi opplever forteljinga på.
Analyse av TV-serien The Wire. Video: Senter for nye medier, Høgskolen i Bergen / CC BY-SA 4.0
Du kan gjerne bruke Laviks framgangsmåte når du sjølv blir beden om å analysere ei scene eller ein episode i eit fjernsynsdrama.
Til fordjuping
Erlend Lavik er professor ved Institutt for informasjons- og medievitskap ved Universitetet i Bergen.
