Det perifere nervesystemet er kopla til sentralnervesystemet i ryggmergen og når ut til alle delar av kroppen. Impulsar frå sansar og musklar gir informasjon til sentralnervesystemet. Signala blir tolka og impulsar blir sende den andre vegen, slik at vi kan reagere hensiktsmessig på stimuli.
Kvinnekropp med nervesystem. Bilete: Science Photo Library, NTB scanpix / CC BY-NC-SA 4.0
Kva er det perifere nervesystemet?
Det perifere nervesystemet er sett saman av nervar som går ut frå hjernestammen (hjernenervar) og nervar som går ut frå ryggmergen (spinalnervar).
Nervane forgreinar seg til stadig mindre nervar slik at dei når ut til alle delar av kroppen. I denne delen av nervesystemet blir signal frå hjernen formidla til dei ulike kroppscellene.
Signal frå kroppscellene blir sende tilbake til hjernen, som svært hurtig tolkar desse og sender ut nervesignal som i sin tur set i gang nødvendige reaksjonar i kroppen. Det perifere nervesystemet blir kopla saman med sentralnervesystemet i ryggmergen.
Reaksjonsredning. Bilete: Svein Ove Ekornesvåg / CC BY-NC-SA 4.0
Det utoverleiande nervesystemet
Denne delen av det perifere nervesystemet er delt i ein viljestyrt (somatisk) og ein ikkje-viljestyrt (autonom) del.
Det viljestyrte systemet brukar motoriske nervar og sender signal frå ryggmergen til skjelettmusklane. Vi kan sjølve bestemme når signal skal sendast.
Ved stressituasjonar, slik som her under basehopping i Kuala Lumpur, blir det sympatiske nervesystemet aktivert. Bilete: SHAMSHAHRIN SHAMSUDIN / CC BY-NC 4.0
Det ikkje-viljestyrte systemet brukar autonome nervar og sender signal til hjarte, blodårer og forskjellige kjertlar i kroppen. Det autonome nervesystemet er uavhengig av bevisstheita vår.
Det ikkje-viljestyrte systemet kan vi vidare dele inn i det parasympatiske nervesystemet, som er aktivt når du kviler og føler deg avslappa, og det sympatiske nervesystemet, som blir aktivert ved stress og i kampsituasjonar.
Det innoverleiande nervesystemet
I det innoverleiande nervesystemet blir informasjon frå kroppens sanseceller sendt gjennom sensoriske nervar, via ryggmergen og til hjernen, som tolkar signala.
Refleks
Ein refleks er ein ufrivillig reaksjon som blir spreidd gjennom motoriske og sensoriske nervar. Nervesignala i ein refleks går ikkje til hjernen, men «snur» i ryggmergen. Dette gjer at reaksjonstida blir svært kort, og at vi derfor reagerer lynraskt med refleksar. Refleksreaksjonar beskyttar oss. Tilbaketrekkingsrefleksen, som trer i kraft viss du til dømes tek på noko varmt, gjer at du unngår å brenne deg. Når ein baby drikk mjølk frå mora sitt bryst eller syg på tommelen, er dette styrt av sugerefleksen til barnet.
Babyar har mange medfødde refleksar, mellom anna sugerefleksen. Bilete: Science Photo Library, NTB scanpix / CC BY-NC-SA 4.0
Ein refleks startar med at ei sansecelle blir stimulert og sender nerveimpulsar gjennom dei sensoriske nervecellene. I ryggmergen er dei sensoriske nervecellene kopla til motoriske nerveceller i synapsar. Dei sender nerveimpulsane direkte vidare til muskelen utan at signala går vegen om hjernen.
Både dyr og menneske har mange medfødde refleksar som griperefleks, dykkerefleks og sugerefleks.
