Nitrogenkrinsløpet

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Thomas Bedin

Nitrogen (N) er eit viktig plantenæringsstoff og er eit anna døme på korleis grunnstoff sirkulerer i økosystemet. Nitrogen finst i alle planter og dyr og er ein naudsynt byggjestein i protein og arvestoff. Nitrogen finst òg i ATP og klorofyll.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Herman Bergwerf

78 prosent av lufta består av nitrogengass ($N_2$). Bindinga i nitrogengass er ei av dei sterkaste kjemiske bindingane vi kjenner, og nitrogen i denne forma er ikkje tilgjengeleg for verken planter eller dyr. Planter tek opp nitrogen frå jorda som nitrat ( ${{\mathrm{NO}}_3}^{-}$) og ammonium ( ${{\mathrm{NH}}_4}^{+}$). Dyr og menneske får i seg nitrogen ved å ete planter og dyr.

Nitrogenet i lufta blir gjort tilgjengeleg for levande organismar ved lyn og ved hjelp av mikroorganismar.

Nitrogen inngår i ulike kjemiske sambindingar gjennom krinsløpet sitt:

• nitrogengass ($N_2$)
• nitrat (${{\mathrm{NO}}_3}^{-}$)
• ammonium ( ${{\mathrm{NH}}_4}^{+}$ )
• nitritt ( ${{\mathrm{NO}}_2}^{-}$ )

Plantene tek opp nitrogen i form av nitrat eller ammonium. Ulike bakteriar deltek i krinsløpet, anten ved nitrogenfiksering eller ved omgjering av kjemiske sambindingar.

Nitrogenfiksering – bakteriar gjer nitrogen frå lufta tilgjengeleg

Planter i erteblomfamilien og treslaget or er døme på planter som har knollar på røtene. Der lever det bakteriar som gjer om $N_2$ i luft til nitrogensambindingar som planta kan bruke. Dette kallar vi nitrogenfiksering.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Nyhetsgrafikk.no, NTB Scanpix

Det finst fleire typar bakteriar og sopp som omdanner nitrogengass til nitrogensambindingar som plantene kan bruke.

Lyn spaltar $N_2$ og $O_2$ og gir sur nedbør

I luft finst det både $N_2$ og $O_2$. Energien i eit lynnedslag kan spalte kvart av desse molekyla. Dermed kan nitrogen og oksygen gå saman og danne nitrogenmonoksid ($\mathrm{NO}$). $\mathrm{NO}$ reagerer vidare med $O_2$ og dannar ${\mathrm{NO}}_2$. ${\mathrm{NO}}_2$ reagerer med vatn og gir syrene ${\mathrm{HNO}}_2$ og ${\mathrm{HNO}}_3$. Dette regnar ned på jorda som sur nedbør.

Miljødirekoratet. (2019, 31. mai). Utslipp av næringssalter fra fiskeoppdrett. Henta frå https://miljostatus.miljodirektoratet.no/tema/forurensning/overgjodsling/utslipp-av-naringssalter-fra-fiskeoppdrett/

Miljødirektoratet. (2020, 12. februar). Sur nedbør. Henta frå https://miljostatus.miljodirektoratet.no/tema/forurensning/sur-nedbor/

Universitetet i Oslo. (u.å). Periodesystemet – Nitrogen. Henta frå https://www.periodesystemet.no/grunnstoffer/nitrogen/