Nøkkeltal og lønsemd

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Tom Knudsen

Vi nyttar nøklar og nøkkelkort til å opne dører. Vi nyttar nøkkeltal til å forstå økonomien i bedrifter. Nøkkeltala er prosenttal og forholdstal som vi nyttar til å vurdere om ei bedrift har god økonomi. Når alle nyttar dei same utrekningsmetodane, er det lettare å samanlikne nøkkeltal for ulike bedrifter.

For at nøkkeltala skal bli riktige, må bedrifter setje opp årsrekneskapen på lik måte. Alle aksjeselskap er rekneskapspliktige, og dei skal levere årsrekneskap til myndigheitene. Korleis årsrekneskapen skal setjast opp, står i rekneskapslova.

I årsrekneskapen nyttar vi ikkje bruttoforteneste som mellomutrekning. I staden reknar vi ut driftsresultatet, resultat før skattekostnad og årsresultat.

Vi deler gjerne inn nøkkeltala i tre område: rentabilitet, finansiering og likviditet.

Nøkkeltal om rentabilitet fortel oss om lønsemda til bedrifta. Vi ser her på kor stort overskotet til bedrifta er i forhold til eigenkapitalen.

Nøkkeltal om finansiering fortel oss kor sunn finansiering bedrifta har. Vi ser på korleis bedrifta har skaffa kapital, og forholdet mellom kortsiktig og langsiktig gjeld.

Nøkkeltal om likviditet fortel oss om bedrifta kan betale rekningane til rett tid.

Årsrekneskapen tek alltid utgangspunkt i salsinntektene. Deretter trekkjer du frå alle driftskostnadene for å finne driftsresultatet. Driftsresultatet viser resultatet før vi tek omsyn til renter og skatt.

Vi trekkjer deretter frå rentekostnadene, og legg til renteinntektene. Rentekostnader og renteinntekter har med korleis kapitalen i bedrifta er finansiert, så dette held vi utanom drifta.

Den neste mellomutrekninga er resultatet før skattekostnader, som er grunnlaget for utrekning av skatt. Til slutt får vi det endelege årsresultatet. Vi nyttar årsresultatet når vi reknar ut rentabilitet.

På den eine sida av balansen står eigedelane til bedrifta, og på den andre sida står det korleis bedrifta har skaffa kapitalen til eigedelane.

Eigedelane – debet

Vi deler eigedelane i balansen inn i anleggsmidlar og omløpsmidlar. Anleggsmidlar er eigedelar som bedrifta skal ha i mange år, som maskinar, bygningar og bilar. Omløpsmidlar er eigedelar som bedrifta lett kan selje eller nytte, som til dømes kapital på bankkonto, kontantar eller varelager. Regelen er at eigedelar som varer meir enn eitt år er anleggsmidlar, mens omløpsmidlar nyttar ein i løpet av eitt år.

Eigenkapital og gjeld – kredit

Eigenkapitalen i ei bedrift er verdien av eigedelane som ikkje er finansierte av gjeld. Det vil seie at ei bedrift utan gjeld har ein eigenkapital som er lik verdien av eigedelane. Eigenkapitalen finn du ved å ta verdien av eigedelane minus gjeld.

Vi deler gjeld opp i langsiktig og kortsiktig gjeld. Langsiktig gjeld er gjeld som skal betalast tilbake over meir enn eitt år. Døme på langsiktig gjeld er banklån som har fleire års tilbakebetalingstid. Kortsiktig gjeld er gjeld som skal betalast tilbake innan eitt år. Det kan vere kassekreditt, leverandørgjeld eller skuldige feriepengar.

Balansen ser slik ut:

Rentabilitet

Nøkkeltalet rentabilitet seier noko om lønsemda til bedrifta. Det viser forholdet mellom årsresultatet og eigenkapitalen. For eit aksjeselskap kan rentabiliteten påverke aksjeverdien. Når aksjeeigarar ser at ei bedrift får overskot, så blir bedrifta verd meir. Når bedrifta blir verd meir, stig ofte verdien på aksjane.

Vi reknar rentabiliteten på eigenkapitalen ved å dele årsresultatet på eigenkapitalen.

$$ \mathrm{Rentabilitet}=\frac{\mathrm{\AA rsresultat}}{\mathrm{Eigenkapital}}\times 100$$

Rentabilitetsprosenten bør vere høgare enn innskotsrenta i banken. Å plassere pengar i ei bedrift kan vere risikabelt, i motsetnad til å plassere dei i bank, som er risikofritt. Eit minimumskrav til rentabilitet blir derfor at han skal vere like høg som renta i banken, pluss eit risikotillegg. Kor stort risikotillegget bør vere, kjem an på kva slags bransje og bedrift det gjeld.

Finansiering

For å finne ut kor solid ei bedrift er, kan vi berekne eigenkapitalprosenten. Dette betyr at vi finn ut kor stor del av eigedelane som er finansierte med eigenkapitalen. Dette gjer vi ved å sjå på kor stor prosentdel eigenkapitalen er av totalkapitalen.

$$ \mathrm{Eigenkapitalprosenten} (\mathrm{EK}\%)=\frac{\mathrm{Eigenkapital}}{\mathrm{Totalkapital}}\times 100$$

Jo høgare eigenkapitalprosenten er, jo meir solid er bedrifta. Aksjelova seier at eigenkapitalprosenten skal vere forsvarleg med tanke på bransje og risiko. Ein tommelfingerregel er at eigenkapitalprosenten bør vere mellom 20 og 30 prosent, men jo høgare, jo betre.

Likviditet

Nøkkeltala for likviditet bereknar vi som forholdstal, i motsetnad til nøkkeltala for rentabilitet og finansiering, som vi bereknar som prosenttal. Forholdstal får vi når samanliknar vi to tal utan å gjere det om til prosent. Vi samanliknar omløpsmidlar med kortsiktig gjeld.

$$ \mathrm{L}\mathrm{ikviditetsgrad} 1 \left(\mathrm{LG}1\right)=\frac{\mathrm{Omløpsmidlar}}{\mathrm{Kortsiktig} \mathrm{gjeld}}$$

Likviditetsgrad 1 bør vere minst 2. Det betyr at omløpsmidlane skal vere dobbelt så store som den kortsiktige gjelda.

$$ \mathrm{Likviditetsgrad} 2 (\mathrm{LG} 2)=\frac{\mathrm{Omløpsmidlar}-\mathrm{varelager}}{\mathrm{Kortsiktig} \mathrm{gjeld}}$$

Likviditetsgrad 2 bør vere minst 1. Det betyr at dei mest likvide omløpsmidlane, altså dei som er lettast tilgjengeleg, er like store som den kortsiktige gjelda. Då kan bedrifta nytte omløpsmidlane til å betale den kortsiktige gjelda, dersom det er nødvendig.