Mitosa (dábálaš seallajuohkin)
Dábálaš seallajuohkin lea eanemusat aktiiva ogidásis (ja árra šaddodásis šattuin), muhto mii buvttadit ođđa seallaid olles eallima. Dat galget šaddadit ja buhttet boares ja gollán seallaid. Dábálaš seallajuohkin gohčoduvvo maiddái šaddojuohkin ja addá guokte áibbas ovttalágan máŋgosa eadneseallas.
Mitosa dáhpáhuvvá čađat olles gorudis, earret sohkabealseallain. Áigi guovtti seallajuohkáseami gaskkas lea gođusmálle duohken ja guhkku veahá mađi boarrásit mii šaddat. Dán oaidnit ovdamearkka dihte go hávit sávvojit njoazibut, ja ahte liiki boarásmuvvá.
Go láddan gorutsealla galgá juohkásit, de árbeávnnas álggus máŋgejuvvo, nu ahte kromosomat šaddet duppalin (guokte ovttalágan kromatiidda). Dasto juohke duppál kromosoma sáhttá guhkolassii juhkkojuvvot dainna lágiin ahte juohkásit sentromeras.
DNA máŋge ieš iežas – DNA-replikašuvdna
Go DNA máŋge iešiežas, de dat gohčoduvvo DNA-replikašuvdnan. Dat mii dáhpáhuvvá, lea ahte muhtin entsyma «čuohppá» DNA-streaŋgga guhkkodaga mielde seammás go ođđa nukleotiiddat darvánit guoros sajiide (nitrogenabasaide). Boađusin šaddet guokte áibbas seammalágan máŋgosa álgovuolggalaš DNA-streaŋggas – duppál kromosoma doppe gos kromatiiddat leat oktiičadnon nubbi nubbái sentromeras.
Go DNA-streaŋga juohkása guovtte sadjái, de nukleotiiddat darvánit dainna lágiin ahte guaniidna (G) darvána cytosiidnii (C), ja tymiidna (T) darvána andeniidnii (A).
Sealla juohkása
Go sealla juohkása, de kromatiiddat rohttašuvvet goabbat guvlui asehis proteiidnaárppuid (spindler) vehkiin ja galget de oassin šaddat guhtege ođđa nieidaseallas. Olbmoseallain leat 46 ovttaskas kromosoma (kromatiiddat), mat rohttejuvvojit goabbat beallái. Cytoplasma organeallaiguin maid juogaduvvot. De ges seallamembránat (oktan seallaseinniin šaddoseallain) ávdnejuvvot dan guovtti kromosomagihpu birra, ja mii oažžut guokte ođđa nieidasealla main juste seamma árbeávnnas go eadneseallas.
Meiosa (sohkabealjuohkáseapmi)
Sohkabealseallaid ávdnen dáhpáhuvvá bálluin dievdduin ja monnerávssás nissoniin. Go sohkabealsealla galgá ávdnejuvvot, ferte kromosomalohku bealliduvvot. Ovdal juohkáseami, čoagganit duppál kromosomabárat bárran gasku sealla. Dastto sirrejuvvojit buot kromosomabárat, nu ahte gártet 23 kromosoma goabbat beallái sealla. Leat asehis proteiidnaárpput (spindlerat) mat rohttejit kromosomaid goabbat guvlui.
Dál sealla juohkása, ja seallamembrána birastahtte daid ođđa seallaid main kromosomalohku lea bealliduvvon. Nuppi juohkáseamis juhkkojuvvojit dat duppál kromosomat, ja oažžut dastto njeallje sohkabealsealla main kromosomalohku lea bealliduvvon.
Ruossalas lonuheapmi addá genain rekombinašuvnna
Kromosomat ovtta báras sáhttet lonuhit muhtin genaid dan botta go bárralagaid leat. Dat leat nu lahkalagaid ahte bihtát sáhttet doddjot, ja nu DNA-oasit sáhttet saji lonuhit. Dan gohčodat ruossalas lonuheapmin. Dát lonuheapmi sihkkarastá ahte ii oktage sohkabealsealla šatta jur ovttalágánin.
Nu genat kombinerejuvvojit ođđa vugiid mielde, mii fas mielddisbuktá stuorit genehtalaš variášuvnna nális.
Smiehta mat
- Go sohkabealseallat ávdnejuvvojit du gorudis, sisttisdollet go dat seamma ollu árbeávdnasa sihke du eatnis ja áhčis?
- Govus bajábealde čájeha meiosa ovttain kromosomabárain. Geahččal govahallat, ja geahččal sárgut mo 23 kromosombára leat čoagganan gasku sealla. Sáhtát álkideami geažil geahpedit logu ja sárgut - ovdamearkka dihte 8 bára. Mo kromosomajuohkáseapmi eatnis ja áhčis šaddá?
Čilge maid rekombinašuvdna mearkkaša
- ovttaskas olbmui/organismmai
- olles populašuvdnii
Sahkkaneapmi: 23 + 23 = 46
Monne- ja siepmanseallat sisttisdollet dušše 23 kromosoma goabbáge. Dasto šaddet 46 kromosoma (23 bára) maŋŋel go monnesealla ja siepmasealla leaba oktiisuddan. Sahkkehuvvon monnesealla álggaha dábálaš seallajuohkáseami. Dat šaddá embryon, mas buot seallain leat máŋgosat dan seamma 46 kromosomas. Dađi mielde go embryo stuorru, seallat spesialiserejuvvojit.
Sivas go sohkaseallat eai goassege juohkás, sáhttá sátni "sohkabealseallajuohkáseapmi" orrut boastut. Rievtti mielde leat máttaseallat monnerávssáin ja bálluin mat juohkásit ja ávdnejit sohkabealseallaid.