Høgreorienterte rørsler
Fridtjov Nansen, "høvdingen" i rørsla, uttalte i 1928 at "(…) en nasjonal reisning måtte komme innenfra, fra folket selv, skal det gull heves som ligger dypt inne i folkesjelen". Styrking av den nasjonale eigenarten vart ei viktig kampsak i Fedrelandslaget i forsøket deira på å demme opp for den internasjonale kommunismen.
Løysinga for Fedrelandslaget var å arbeide for eit samarbeid mellom dei borgarlege partia, for å vere betre rusta mot "det kommunistiske Arbeidarpartiet". Liknande politiske haldningar fann ein i Samfundshjelpen, Grønlandsbevegelsen og Bygdefolkets krisehjelp.
Motstand mot nasjonalt arbeid
Arbeidarrørsla hevda at Fedrelandslaget var spira til ei fascistisk rørsle, og kjempa mot denne. Somme i Arbeidarpartiet såg på alt nasjonalt arbeid som ein kamp mot arbeidarane, og fordømte dette på det sterkaste. Tranmæl skreiv forakteleg om "borgerskapets karnevalpatriotisme, og 17. mai som portvinenes og sherryhylenes dag".
Fedrelandslaget vart aldri eit politisk parti. Vidkun Quisling freista etter beste evne å utnytte rørsla til å skape eit høgreorientert parti. Då Nansen døydde i 1930, såg Quisling høvet til å gjere framlegg om å danne eit samlingsparti med folk frå alle lag av folket. Nettopp tilhøvet til arbeidarane og heile folket stoppa vidare samarbeid mellom Quisling og leiaren i Fedrelandslaget, Joakim Lehmkuhl. Fedrelandslaget ønskte ikkje ein "sterk mann" etter at Nansen var død, og vart verande ei nasjonalkonservativ rørsle med fallande medlemstal og påverknad fram til oppløysinga i 1940.
Partiet vart skipa 17. mai 1933, kort tid etter at Hitler tok over makta i Tyskland. Programmet til Nasjonal Samling bar preg av sterk nasjonalisme, der nasjonen vart sett på som ei "organisk eining". Målet var ei nasjonal eining utan klassemotsetnader, gjennom ei revitalisering av "ei åndeleg og nasjonal reising" mot det liberal-kapitalistiske demokratiet, som ifølgje NS hadde feila.
Til forskjell frå dei konservative, meinte Quisling og NS at Noreg kunne trenge ei fast hand til å kjempe mot kommunismen og økonomisk kaos. Quisling såg på seg sjølv som "Noregs Førar" som kunne leie landet ut av økonomisk og politisk kaos.
Nasjonal Samling vart aldri nokon suksess på 30-talet. Ved stortingsvalet i 1933 fekk partiet 2,2 prosent av røystene. I den andre halvdelen av 30-talet, i takt med utviklinga i Tyskland, vart antisemittismen meir tydeleg i NS, og oppslutninga vart ytterlegare svekt. Nasjonal Samling kom til å spele ei viktigare rolle i norsk politikk først ved hjelp av tyske okkupantar etter 9. april 1940.
Dahl, H. F. (1966). Norge mellom krigene 1920–40. Tidsskrift for politikk, kultur, kritikk. Oslo
Relatert innhald
Etter ein kort økonomisk oppgang fram mot 1920, vart resten av mellomkrigstida prega av økonomisk og politisk krise.
Nemninga "dei harde trettiåra" er kjenneteiknande for den økonomiske verdskrisa som òg nådde Noreg tidleg på 30-talet.