Sopp

Kantarell

Kantarellar ein viltveksande sopp som er vanleg å finne i skogsområde med mykje mose. Han er heilt gul, både på hatt og stilk. Hatten er glatt på oversida, og randa er ujamt bølga.

Kjøttet er kvitt og fast. Heile soppen er etande og har ein god smak som er litt kraftigare enn sjampinjong, og med ein peparaktig ettersmak.

Kantarell blir ofte brukt smørsteikt og til soppstuing. Elles er dei minste soppane godt eigna til sylting.

Steinsopp

Steinsopp er ein hurtigveksande sopp som kan bli svært stor på berre få dagar. Han har ein lys til mørk brun hatt og ein tjukk og klumpete fot som er kvit eller lysare brun enn hatten. Røyra på undersida av hatten er kvitlege på unge soppar, men blir etter kvart gulare.

Fruktkjøttet er fast og kvitt. Smaken er mild, søt og nøtteaktig, og svært god og anvendeleg til mange rettar. Steinsopp finst berre viltveksande. Han er utsett for angrep av insekt, så nøye kontroll er viktig. Mjuk konsistens er teikn på insektangrep, og soppen kan ikkje brukast. Steinsopp har kort haldbarheit i frisk tilstand, men tørka sopp kan skaffast heile året. Steinsopp veks både i lauvskog og barskog i heile Noreg. Norsk sesong er frå juli til oktober.

Soppen er fin å skjere i skiver og tørke, eller han kan frysast. Kva med å ha kamskjel og steinsopp på menyen neste gong?

Sjampinjong

Det var på 1700-talet at nettopp franskmennene begynte å dyrke sjampinjong. No blir han dyrka over heile verda og er den mest brukte av alle soppar.

I dag finst fleire ulike sortar sjampinjong, men det er berre dei dyrka variantane som blir omsette. Kvit sjampinjong er den mest omsette soppen her i landet og har etter kvart blitt ganske utbreidd som ferskvare. Han blir dyrka i Noreg heile året, men vi importerer meir enn vi dyrkar. Det finst kvit, open sjampinjong (blir kalla gourmetsjampinjong), brun, lukka sjampinjong – aromasopp (blir òg kalla kastanjesjampinjong) og brun, open sjampinjong (blir òg kalla portobello eller crimini).

Traktkantarell

Traktkantarell er ein liten traktforma sopp som finst i to variantar: gul og grå. Undersida har gule til grå forgreina skiver som går nedover stilken. Stilken er lang og tynn, grågul og hol inni, og kjøttet er kvitleg med ei krydderaktig duft og mild smak.

Traktkantarell finst berre viltveksande. Den toler nokre kuldegradar og kan derfor plukkast (gjerne med saks) heilt fram til november.

Sidan traktkantarell er så mild, vil litt ekstra krydder heve smaken. Elles er han fin å bruke saman med andre sopptypar i ulike rettar. Soppen er ypparleg å tørke. I tørka tilstand kan han gjerne bli malen eller knust til soppmjøl, som kan brukast som smakstilsetjing i til dømes saus.

Fåresopp

Fåresopp er viltveksande og har ein kvit, gråkvit eller gulaktig hatt som er glatt og tørr og ofte litt oppsprokken. Av og til har fleire soppar vakse saman. Namnet kjem av at denne soppen har same farge som sauen og ofte opptrer "i flokk". Lukta og smaken er god og mild, og kjøttet er fast.

Fåresopp kan brukast i stuingar, supper eller åleine som grønsak til kjøtt, fisk og fugl. Når soppen er steikt, forandrar han fargen og blir gul. Han kan òg forvellast og bli malen opp og deretter tilsett i farse. Før bruk blir stygge delar og den nedste delen av stilken skorne vekk. Sand og jord blir børsta av, og heile soppen kan etast.

Spissmorkel

Spissmorkel blir kjenneteikna av ein knudrete, spiss hatt. Han har same farge som gammalt lauv på bakken og kan vere vanskeleg å oppdage. Soppen har tynne vegger og er hol innvendig. Spissmorkelen er ein vårsopp og dukkar gjerne opp i kalkrike område og i bar- og lauvskog.

Smaken er fin og mildt krydra og blir gjerne forsterka ved smørsteiking. Viss du lagar ein morkelsaus til kjøttmiddagen, blir det garantert suksess!

Spissmorkel eignar seg godt til tørking.

Østerssopp

Østerssopp har store, flate hattar som anten er gråbrune eller gule, har ujamn fasong og er meir eller mindre flikete i ytterkant. Forma på hatten kan minne om skalet på ein østers. Undersida av hatten har breie sider, mens stilken er kvit og glatt. Soppen veks ofte så tett at hattane heng saman. Stilken er kort og tynn og ofte veldig hard i konsistensen, mens hatten er mjuk og fløyelsaktig.

Soppkjøttet er fast, og smaken er god og noko kraftigare enn sjampinjong. Østerssopp er ein treveksande sopp som blir dyrka i veksthus og blir importert frå Italia, Nederland, Frankrike og Finland heile året.

Skjer han i skiver, steik han med litt salt og pepar og server til biffmiddagen.

Trøffel

Trøffel er sopp vi finn under jorda i høgtliggande skogsområde i Sør-Europa, mest i eikeskog. Nesten alle trøflar i handelen kjem frå Italia eller Frankrike, men trøflar er òg å finne på Gotland (Sverige), som er den nordlegaste funnstaden vi kjenner så langt. Trøflar har variabel fasong, men kan av utsjånad minne om ei litt knudrete potet. Når vi skjer over ein trøffel, har han eit marmoraktig mønster i det saftige fruktkjøttet.

Trøflar har ein svært kraftig og raffinert smak og lukt, som gjer at dette er høgt etterspurd gourmetmat. Prisen på denne vara gjer at trøflar neppe blir ein del av det vanlege sortimentet i norske butikkar. Det finst fleire sortar trøflar, og den kvite er den desidert dyraste. Han kan koste fleire tusen kroner per kilo. Trøflar blir importerte frå Frankrike og Italia heile året.

Shiitake

Shiitake kan i utsjånad likne litt på aromasopp, med ein glatt og rund hatt, men er meir flattrykt og har ein noko tynnare stilk enn aromasoppen. Hatten er open på undersida, og fargen varierer frå lysebrun til mørkebrun. Rå shiitake er ofte litt svampete i konsistensen, men når han er kokt, er han fast og fin.

Shiitake har ein svært karakteristisk og fyldig smak. Han er like populær i Asia som sjampinjong er i Europa, og inngår derfor i mange asiatiske rettar, som til dømes wok. Shiitake er ein treveksande sopp som blir dyrka i veksthus. Ofte er den importert, men i Nord-Trøndelag er det éin produsent som dyrkar denne soppen.

Raudskrubb

Raudskrubb er ein god matsopp. Han krev ekstra mykje varmebehandling for å vere etande, elles kan han forårsake oppkast og diaré. Raudskrubben har skrubbete stilk og ein raudoransje hatt med grå røyrmunningar under hatten. Kjøttet blir mørkt når vi skjer i han. Soppen er vanleg å finne i lauvskog under bjørk. Han kjem i juli.

Eit godt kjenneteikn på skrubben er at han blir svart når han blir skoren og heilt svart gjennom når han blir steikt. Skrubb er fin å blande med andre soppar, eller han kan brukast åleine i ulike rettar. Han er mild i smaken og passar til dei fleste råvarer, men på grunn av den svarte fargen bør vi vere litt klar over kva rettar vi tilset han i.

Matriskene

Matriskene er lett gjenkjennelege ved at det kjem gulrotfarga saft ut av dei når dei blir brotne. Hatten er svakt klistrete, slett og med ein lys oransje eller raudgrå farge. Hatten er først kvelvt med innrulla kant, seinare noko traktforma. I matriskefamilien finst det fleire artar, dei mest kjende er granmatriske og furumatriske. Dei veks i barskog i heile landet og er å finne frå juli og utover. Soppen blir lett angripen av insektslarvar og må sjekkast nøye før bruk. Matriske er ein god matsopp, med ein mild smak. Lukta er noko krydderaktig.

Dei aller minste, som akkurat har komme opp av jorda, er fine å sylte.

Matblekksopp

Matblekksopp er kjenneteikna av ein stor, kvit hatt med flisete skjel. Unge artar har ein sylinderforma hatt som breier seg meir ut med alderen. Flisene i hatten vil òg bli mørkare når soppen eldast. Vi bør skjere bort alle delar som er farga, ved tillaging. Denne soppen bør oppbevarast fuktig (i vatn eller fuktig klede), elles vil han løyse seg opp i blekk (derav namnet).

Soppen er å finne på feit, næringsrik jord, i plenar og i kompost.

Piggsopp

Piggsopp er av dei sikre soppane å plukke, og vi finn han ofte i moserik bjørkeskog. Han er lett å kjenne igjen med dei lange piggane på den gulbleike, matte hatten. Ved reinsing kan vi gjerne skrape vekk piggane då dei lett kan minne om larvar i maten. Det finst òg ein sort som er raudaktig, raudgul piggsopp, som òg er etande.

Vi kan finne piggsopp frå seint på sommaren til langt utpå hausten. Han er litt skarp i smaken, men mykje av skarpleiken forsvinn ved tillaging. Om soppen blir blansjert før bruk, blir han mildare. Dei yngste soppane er mildast og ofte minst makkete.

Er du heilt sikker på at soppen du har funne, er etande?

På hausten bognar det av sopp i skog og mark. Mange av soppane er etande, men slett ikkje alle. Ta med deg ei soppbok ut i skogen, eller bruk telefonen og finn bilete og samanlikn.

Viss du er usikker på om soppen du har funne, er etande, kan du ta den med til næraste soppkontroll. Norges sopp- og nyttevekstforbund kan gi deg ei oversikt over kvar det er kontroll.

For å unngå krysskontaminering bør du ha med deg ein liten boks oppi korga, som du kan legge dei soppane du er usikker på, i.

Kvit flugesopp (giftig)

Kan forvekslast med sjampinjong og er ein av Noregs giftigaste soppar.

Denne har kvite, frie skiver og luktar vammelt.

Slørsopp (giftig)

Slørsopp kan vekse saman med traktkantarell og kan ved første augnekast minne om traktkantarell. Slørsopp har ikkje nedløpande riller, og stilken er ikkje så glatt som hos traktkantarell.

Giftsjampinjong (giftig)

Kan forvekslast med sjampinjong.

Viss du lagar ei rift eller skjer gjennom denne, vil han straks bli gul. Soppen luktar blekk.

Sandmorkel (giftig)

Sandmorkel er veldig giftig.

Han er ikkje så høg som rundmorkel og har kort stilk og hjerneaktig hatt.

Grå blekksopp (giftig)

Grå blekksopp kan forvekslast med matblekksopp. Han inneheld eit stoff som gir antabusliknande effekt i kombinasjon med alkohol.