Øving

Presens perfektum (2)

Lær om presens perfektum av nokre spesielle typar verb: laust og fast samansette verb, regelrette verb med vokalskifte og modale hjelpeverb.

Laust samansette verb i presens perfektum

Laust samansette verb består av eit verb og eit prefiks (ei forstaving): auf-wachen, an-rufen, mit-kommen. Nokre gonger blir dei skrivne som eitt ord, andre gonger som to:

Ich wache immer früh auf. Eg vaknar alltid tidleg.
Ich hoffe, dass du mich bald anrufst. Eg håpar at du ringer meg snart.

Perfektum partisipp av laust samansette verb skriv vi som eitt ord. Partisippet er sett saman slik: prefiks + ge- + perfektum partisipp.

Ich bin früh aufgewacht.
Er hat angerufen.
Er ist mitgekommen.

Fast samansette verb i presens perfektum

Fast samansette verb består òg av eit prefiks og eit verb. Men fast samansette verb skriv vi alltid som eitt ord. Til denne gruppa høyrer alle verba som begynner med prefiksa be-, ge-, emp-, ent-, er-, miss-, ver- eller zer-.

Fast samansette verb får ikkje ge- i perfektum partisipp:

Ich habe Oma besucht. Eg har besøkt bestemor.
Wir haben den Text verstanden. Vi har forstått teksten.

Verb som sluttar på -ieren

Verb som sluttar på -ieren får heller ikkje ge-:

Ich habe Biologie studiert. Eg har studert biologi.
Hast du ihr zum Geburtstag gratuliert? Har du gratulert henne med dagen?

Øving 1: Samansette verb i presens perfektum

Øving 2: Samansette verb

Kva er rett form av partisippet?

Øving 3: Munnleg trening

Regelrette verb med vokalskifte

Regelrette verb har alltid t i preteritum (sagte, kauften), og perfektum partisipp endar alltid på -t (gesagt, gekauft).

Vanlegvis har dei regelrette verba den same stammevokalen i alle tider. Men nokre få regelrette verb endrar stammevokal:

Infinitiv	Presens	Presens perfektum	Norsk
nennen	nennt	hat genannt	å nemne, å kalle
kennen	kennt	hat gekannt	å kjenne
brennen	brennt	hat gebrannt	å brenne
denken	denkt	hat gedacht	å tenke
bringa	bringt	hat gebracht	å bringe
renna	rennt	ist gerannt	å springe, å springe
senden	sendet	hat gesendet/gesandt	å sende
wenden	wendet	hat gewendet/gewandt	å snu, å (hen)vende

Verba senden og wenden

Desse to verba kan bøyast heilt regelrett, eller med vokalskifte. Litt om bruken:

Det enklaste er å bøye begge verba heilt regelrett, utan vokalskifte. Det blir aldri feil.
Når vi bruker senden i betydninga "å kringkaste", er forma utan vokalskifte obligatorisk: Das norwegische Fernsehen hat die Serie letztes Jahr gesendet. NRK viste/sende serien i fjor.
I betydninga "sende eit brev, ein beskjed, ei melding osb." kan vi bruke begge formene: Wir haben euch ein Paket gesendet/gesandt. I vanleg daglegtale brukar ein heller verbet schicken: Wir haben euch ein Paket geschickt.
Når wenden er brukt i betydninga "snu opp-ned, snu 180 grader", er forma utan vokalskifte obligatorisk: Wir haben das Heu gewendet. Vi har vendt høyet.

Øving 4: Regelrette verb med vokalskifte

Modale hjelpeverb i presens perfektum

Når det modale hjelpeverbet står saman med eit hovudverb, får det ikkje partisippform, men infinitiv.

Ich habe noch arbeiten müssen. Eg har mått jobbe.
Er hat nur helfen wollen. Han har berre vilja hjelpe.

Men når det modale hjelpeverbet er hovudverb (sjølvstendig verb) i setninga, må vi bruke perfektum partisipp-forma:

Das habe ich nicht gewollt. Det har eg ikkje vilja. Det var ikkje hensikta mi.
Er hat dich nie gemocht. Han har aldri likt deg.
Das Kind hat auf die Toilette gemusst. Barnet har mått på do.
Hast du das gewusst*? Visste du dette?

*Verbet wissen er ikkje noko modalt hjelpeverb, men det blir bøygd på same måten som dei modale hjelpeverba.

Ofte bruker ein heller preteritum når setninga inneheld eit modalt hjelpeverb:

Ich musste noch arbeiten.
Er wollte nur helfen.
Das Kind musste auf die Toilette.

Øving 5: Kva setning er ikkje riktig?

Der norsk bruker preteritum, kan vi på tysk velje mellom preteritum og presens perfektum. Presens perfektum blir mest brukt i tale, presens mest i skrift.

I denne øvinga skal du vurdere tre forslag til omsetting av ei norsk eksempelsetning. To av dei er korrekte, éin er feil. Plukk ut setninga som er feil.

Øving 6: Oppsummering (alt om presens perfektum)

Notér eksempel til kvar regelsetning nedanfor. Dess fleire eksempel du gir, dess betre!
Jobb i par. Samanlikn eksempla dykkar og sjekk at dei er i samsvar med reglane.
Byt partnar. Forklar reglane til ein medelev ved hjelp av eksempla dine.

Presens perfektum er ei verbform som uttrykker fortid. Ho består av eit hjelpeverb i presens og eit hovudverb i perfektum partisipp:
Hjelpeverbet i blir bøygd i person og tal:
Partisippet er ubøygd:
Partisippet må stå heilt sist i forteljande setningar og spørjesetningar:
I leddsetningar står partisippet nest sist og hjelpeverbet heilt sist:
Perfektum partisipp av regelrette verb dannar vi slik: ge- + verbstamme + -t:
Dersom stammen endar på -d eller -t, får verbet ein ekstra -e- mellom stamme og ending i presens perfektum:
Perfektum partisipp av uregelrette verb dannar vi slik: ge- + verbstamme + -en:
Dei fleste verba tar haben som hjelpeverb i presens perfektum, men nokre verb tar sein (å vere):
Når verbet tar eit direkte objekt, får det alltid haben i presens perfektum:
Verba sein, werden og bleiben får sein som hjelpeverb i presens perfektum:
Rørsleverb får sein (å vere) som hjelpeverb i presens perfektum:
Overgangsverb får sein som hjelpeverb:
Perfektum partisipp av laust samansette verb skriv vi som eitt ord:
Fast samansette verb dannar perfektum partisipp utan ge-:
Verb som sluttar på -ieren får heller ikkje ge-:
Det er langt meir vanleg å bruke preteritum av modale hjelpeverb enn presens perfektum:

Gratulerer! No kan du reglane godt!