Samandrag – transport

Alle fleircella organismar over ein viss storleik har eit transportsystem som fraktar stoff over lengre avstandar.

• Sirkulasjonssystemet til dyr består av ein pumpemekanisme (eitt eller fleire hjarte), eit transportmedium (blod), og eit røyrsystem (blodårer).

• Dei viktigaste oppgåvene til sirkulasjonssystemet er transport av gassar, næringsstoff og avfallsstoff.

• Dei fleste virvellause dyr har eit ope sirkulasjonssystem. Virveldyr har eit lukka system.

• Eit dobbelt lukka krinsløp inneber at blodet er innom hjartet to gonger på ein runde gjennom sirkulasjonssystemet.

Hjartet til pattedyr

• Oppgåva til hjartet er å skape eit blodtrykk som driv blodet gjennom årene.

• Hjartet har denne oppbygginga:

• Den venstre sida av hjartet pumpar oksygenrikt blod til kroppen. Den høgre sida pumpar oksygenfattig blod til lungene.

• Klaffar styrer retninga på blodstraumen gjennom hjartet

• Ein hjartesyklus består av ein avslappingsfase, diastole, og ein samantrekkingsfase, systole.

• Hjartefrekvens vil seie tal samantrekkingar per minutt. Frekvensen blir regulert av hjartesenteret i hjernen på bakgrunn av informasjon frå sanseceller.

• $$ minuttvolum=slagvolum\times hjartefrekvens$$

Blodårene – funksjon og eigenskapar

Blod, vevsvæske og lymfe

• Blod består av blodceller og plasma:

  • Raude blodceller fraktar oksygen.

  • Kvite blodceller deltek i immunforsvaret.

  • Blodplater bidreg til å stanse blødingar.

  • Plasma er vatn med næringsstoff, salt, protein, avfallsstoff og oppløyste gassar.

• Vevsvæske omgir cellene og blir danna av blodplasma.

• Lymfesystemet tek opp og transporterer overskotsvæske (lymfe) frå vevet.

Hemoglobin

• Oksygen blir bunde til hemoglobin og transportert i dei raude blodcellene.

• Hemoglobin bind oksygen reversibelt.

• Evna hemoglobinet har til å binde oksygen, blir påverka av fleire faktorar, mellom anna konsentrasjonen av karbondioksid.

• CO₂ og O₂ blir utveksla direkte ved diffusjon mellom cellene og omgivnadene.

• Karplantar har spesialisert leidningsvev for å transportere vatn og organiske stoff:

  • Vedvev transporterer vatn og mineral.

  • Silvev transporterer organiske stoff.

• Tabellen nedanfor samanfattar dei viktigaste forskjellane.