Ugras i kornåker

Jordarbeiding

I dei fleste kulturar finn vi dei mest problematiske av dei fleirårige ugrasartane: til dømes artar med underjordiske stengelutløparar og rotutløparar. Det er umogleg å bli kvitt desse ugrasartane gjennom jordarbeiding, for dei spirer frå dei oppkutta stenglane og jordutløparane. Kveke er eit slikt ugras.

Reduserer vi jordarbeidinga i korndyrkinga, kan vi få større problem med artar som ikkje er problematiske i pløgd åker. Køyrer vi på ulagleg jord (jord som er for fuktig), skaper vi gode vilkår for enkelte fleirårige ugras som er avhengige av fuktig jord for å spreie seg, til dømes tunrapp.

Vekstskifte

Vekstskifte er viktig for å bli kvitt ugraset. Dyrkar vi éin bestemt kulturvekst fleire år etter kvarandre, kan det skape gode vekstvilkår for ugras som det er vanskeleg å nedkjempe i den kulturen. Dyrkar vi derimot korn i eit samansett vekstskifte, er det vanskelegare for dei ulike ugrasartane å formeire seg så kraftig som ved einsidig dyrking.

I korndyrking generelt kan vi òg ha fleirårige ugras. Måten vi driftar åkeren på, speler inn her. I tillegg kan dei ugrasartane vi ønsker å bli kvitt, vere resistente mot dei kjemiske plantevernmidla vi bruker. Då må vi bruke andre middel for å få bukt med problemet.

CC BY-NC-SA

Bilete: Elvig Hansen

Gode forhold for kulturplantene

Alt som skaper dei beste vilkåra for kulturplantene og mikrolivet i jorda, aukar konkurranseevna til kulturplantene mot ugraset. Viktig her er rett jordarbeiding, god kalktilstand, god drenering, balansert gjødsling og minst mogleg pakking med tunge maskiner og reiskapar, særleg på fuktig jord. Kvaliteten på såfrøet er òg viktig, det bør innehalde minst mogleg ugrasfrø.

Vi kan kjempe mot mange av dei sommareittårige og vintereittårige ugrasartane gjennom ugrasharving. Dette må gjerast på rett tidspunkt – både når det gjeld storleiken på ugraset, tilstanden i jorda og vêret – slik at plantene tørkar ut når dei er rivne laus frå jorda. Når vi kjempar mot ugraset mekanisk, kan vi i stor grad redusere bruken av kjemiske middel.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Johnny Madsen

Skal vi lykkast i kampen mot ugraset, må vi kjenne att dei ulike ugrasartane, vi må kjenne biologien, utsjånaden og eigenarten deira. Dette er særleg viktig for å kunne vite på kva stadium det er best å bruke mekaniske metodar og for å finne det beste tidspunktet for å sprøyte med kjemiske middel. Denne kunnskapen kan du tileigne deg her på sidene til NDLA, i plantevernkatalogar, på heimesidene til Bioforsk og fleire andre stader.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Fred Friberg

Kva kultur vi dyrkar, har mykje å seie for kva typar ugras vi får problem med.

I vårkorn er det dei sommareittårige ugrasartane som dominerer, men òg vintereittårige og fleirårige artar kan gjere seg gjeldande. Jordarbeidinga set dei i spiremodus, det vil seie at dei får dei rette mengdene lys frå overflata til å spire. Jorda er ein frøbank av ulike ugrasartar som slår til når forholda for spiring og vekst er gode.

I haustkorn er innslaget av sommareittårige ugrasartar mindre, men der har vi desto meir av dei vintereittårige artane og den toårige balderbråen.

Sommareittårige ugrasartar

Floghavre

Avena tatua

Stråa er lange og ofte mjuke og ragar over åkeren. Er eit alvorleg ugras i kornproduksjonen og må lukast ut. Reinsemd med maskiner og utstyr er viktig så vi ikkje får floghavre på garden.

Meldestokk

Chenopodium album

Den utvaksne planta kan bli over 1 meter høg. Trivst best på laus jord med god jordfuktigheit. Liker godt gjødsla, nitrogenrik jord.

Linbendel

Spergula arvensis

Vaksen plante er 20–40 cm høg. Ho er vanlegvis klebrig, kjertelhåra og luktar noko surt. Trivst best ved lågare pH.

Klengemaure

Galium sparine

Klengemauren kan bli over 1 meter høg. Klatrar gjerne oppetter andre vekstar.

Guldå

Galeopsis speciosa

Guldå kan bli opptil 1 meter høg. Trivst best i kyststrøk. Enkel å nedkjempe mekanisk med ugrasharving.

Kvassdå

Galeopsis tetrahit

Kvassdå kan utvaksen bli opptil 80 cm høg. Liknar guldå, og er lett å nedkjempe mekanisk med ugrasharving.

Åkerkål

Brassica rapa ssp. campestris

Åkerkål kan bli opptil 80 cm høg. Kan bli nedkjempa effektivt med ugrasharving.

Hønsehirse

Echinochloa crus-galli

Hønsehirse er ein ny ugrasart som er i ferd med å spreie seg på Austlandet. han blir opptil 1,5 m høg. Varmare klima kan vere ei av årsakene til at denne arten har ny utbreiing.

Vintereittårige ugrasartar

Vassarve

Stellaria media

Vaksen vassarve blir opptil 60 cm høg. Har òg vegetativ formeiring ved at stengelen slår rot, noko som krev gode fuktigheitsforhold. God drenering og ugrasharving på eit tidleg stadium er positivt.

Tunrapp

Poa annua

Formeirar seg hovudsakleg med frø, men òg vegetativt ved at nedliggande buskings-skot set røter. Dette krev gode fuktigheitsforhold. Ein karakterart på pakka og oksygenfattig jord.

Åkersvineblom

Senecio vulgaris

Åkersvineblomen blir ikkje meir enn cirka 30 cm høg. Har stor frøproduksjon utover sommaren. Ugrasharving verkar førebyggande.

Vanlig hønsegras og rødt hønsegras

Persicaria lapathifolia
Persicaria maculosa

Desse hønsegrasartane liknar på kvarandre. Dei blir opptil 100 cm høge. God drenering og ugrasbekjemping er gode førebyggande tiltak.

Raudtvetann

Lamium purpureum

Raudtvetann er ein illeluktande ugrasart som ofte overvintrar. Planta blir opptil 30 cm høg og liker sterkt gjødsla mark. Ugrasharving er eit effektivt tiltak.

Toårige ugrasartar

Balderbrå

Matricaria perforata

Balderbrå kan bli cirka 70 cm høg. Planta har svært stor frøproduksjon og konkurrerer sterkt med kulturplantene om plass, vatn og næring.

Fleirårige ugrasartar

Kveke

Elytrigia repens

Kan bli frå 50 til 120 cm høg. Planta formeirar seg hovudsakleg gjennom spiring frå dei underjordiske stenglane. Dette er ei av dei verste ugrasplantene, fordi ho berre kan behandlast kjemisk i tofrøblada kulturar eller bli nedkjempa ved brakking. Kveka er lyskjær, så eit godt førebyggande tiltak er å dyrke tette kulturar.

Åkertistel

Cirsium arvense; Asteraceae

Åkertistelen kan bli om lag 130 cm høg i utvaksen tilstand. Planta spreier seg vegetativt ved at rotbitar set lysskot som kan spire frå 15 centimeters djupne.

Åkerdylle

Sonchus arvensis

Kan bli opptil 150 cm høg. Planta har formeiringsrøter, og den vegetative formeiringa er ømfintleg for gjenteken jordarbeiding, spesielt ved 5–7 varige blad.

Hestehov

Tussilago farfara

Formeirar seg òg frå jordstenglar. Namnet har planta etter dei hestehovforma blada som veks til utpå sommaren. Vi finn ho ofte på leirjord, og derfor har ho òg namnet leirfivel.

Åkersvinerot

Stachys palustris

Blir opptil 80 cm høg og har ei vond lukt. Har evna til å formeire seg vegetativ med stengelknollar. Eit godt førebyggande tiltak er å drenere godt, da planta krev god fuktigheit for å formeire seg vegetativt.

Kartlegg ein kornåker og finn ut om det er ugras der. Bruk ein åker på skulen eller be ein bonde i nærleiken om løyve til å undersøke eit jorde.

• Finn de ugras? Bruk oversikta om ugrasartane, oppslagsbøker eller Pantevernleksikonet fra Norsk institutt for bioøkonomi (Nibio) og artsbestem ugraset.
• Snakk med ein lærar eller bonden som driv jorda, og finn ut kva som er gjort for å førebygge og bli kvitt ugras på jordet. Er det behov for fleire tiltak mot ugras?
• Avtal med læraren om de skal dokumentere kartlegginga de har gjort.