Sau

Tamsauen høyrer til blant dei eldste husdyra, og vart tamd før det eigentlege jordbruket kom i stand. Dei eldste funna er frå Nord-Iran ved Kaspihavet og vert daterte til om lag 6000 år f.Kr. Det eldste funnet i Noreg er frå Ruskeneset ved Bergen, tidfesta til 1500–1400 f.Kr.

Dei vanlegaste sauerasane her i landet er spælsau, kvitsau, dalasau og norsk pelssau. I Noreg har det vorte meir vanleg å ha villsau i fjella rundt der ein bur. Dei klarer seg bra i naturen, og krev ikkje stell. Dei andre tamsauene er derimot tidkrevjande for bøndene. Dei er på fjellet i sommarhalvåret, og det er vanleg å sanka inn sauene i september før viltjakta startar.

Utsjånaden til sauen varierer mykje mellom rasane. Kroppen er normalt om lag 120–180 cm lang inkludert hovudet. Vekta varierer frå 20–200 kg, sjølv om produksjonsdyr gjerne veg kring 35–90 kg. Hoa går drektig i 146–148 dagar, og lamma vert fødde i mars–april rundt påsketider.

Det er vanlegvis lammet vi bruker til mat her i Noreg. Ein fullvaksen sau har ein vesentleg sterkare smak, og kjøtet er ikkje like møyrt. Vaksne sauer vert brukte som avlsdyr og til å forsyna oss med ull.

Lammekjøtet har sterkt særprega smak og lukt, og er ettertrakta kjøt i Noreg. Om hausten er det tradisjon for å laga til ferskt lammekjøt som «får-i-kål» og lammefrikassé. Lammekjøt vert òg brukt som lårsteik, bresert steik og skank, sennepsglasert lammesal (også brukt naturell) til salting og tørka til pinnekjøt og fenadlår. Dette er knytt til julehøgtida. Lammerull er nydeleg som pålegg.

Lam og sau er feitthaldige dyr, og størstedelen av feittet kjem av metta feittsyrer. Det kan vera lurt å skjera bort ein del av feittet då det metta feittet ikkje er ønskjeleg ernæringsmessig. Dyret er ei god proteinkjelde, og det inneheld også litt B-vitamin, kalium, fosfor og natrium.

Sjå matvaretabellen om nærare opplysningar om næringsinnhald.